۱۰ سال انتظار تا خرید خودروی اول؛ لزوم پایان دادن به قیمت‌گذاری دستوری

بررسی ها حاکی از آن است که در سال ۹۷ میانگین زمان انتظار برای خرید خودروی مونتاژی داخلی یا صفر با کلیه حقوق تخصیص یافته ۵۳.۴ ماه بوده و امسال این رقم به ۱۱۳.۴ ماه رسیده است.

افق میهن، بررسی «دنیای اکونومیست» نشان می دهد که مدت زمان انتظار برای خرید خودرو طی پنج سال گذشته یعنی از سال ۱۳۹۶ تاکنون ۲.۱۲ برابر شده است.در بین ۱۰ خودروی مورد بررسی، میانگین قیمت خودرو از ۷۵.۵ میلیون تومان به ۹۰۷.۵ میلیون تومان رسید تا ۱۲ برابر افزایش قیمت را تجربه کند. این در حالی است که حداقل حقوق از یک میلیون و ۴۰۰ هزار تومان به ۸ میلیون تومان افزایش یافته است که پیش از این تنها ۷/۵ برابر شده است. همچنین در سال ۱۳۹۶ میانگین زمان انتظار برای خرید خودروی داخلی یا خودروی مونتاژ صفر با کلیه حقوق تخصیص یافته ۵۳.۴ ماه بوده است و امسال این رقم به ۱۱۳.۴ ماه رسیده است.

بازار خودرو ایران از سال ۱۳۹۶ تاکنون شاهد تلاطم های زیادی بوده است، شاید مهمترین عامل تاثیرگذار بر بازار خودروی کشور در این مقطع زمانی آغاز تحریم های ثانویه باشد. در سال ۱۹۹۷، همزمان با روی کار آمدن دونالد ترامپ، ایالات متحده از برجام خارج شد تا دور دوم تحریم های بین المللی علیه این کشور را آغاز کند. موضوعی که به شکلی دومینویی باعث تقویت عوامل باقی مانده از بحران در بازار خودروی ایران شد. با محدود کردن منابع ارزی کشور، واردات خودرو ممنوع شد تا نقطه آغازی برای شکاف عرضه و تقاضا باشد. شرکای خارجی به تدریج ایران را ترک کردند تا انحصار در بازار خودرو ایران تشدید شود. علاوه بر همه این‌ها، سیاست‌های اجرایی نادرست در پنج سال گذشته بازار خودرو کشور را به بحران نزدیک کرد. سیاست هایی که خودرو را از کالای مصرفی به کالای سرمایه ای تبدیل کرد و برای حضور دلالان در این بازار فرش قرمز پهن کرد.

در چنین شرایطی به نظر می رسد تنها دغدغه سیاست گذار ساماندهی این آشفته بازار نبوده و تنها سرکوب قیمت در کارخانه بوده است. بنابراین با گذشت زمان اختلاف قیمت بازار و کارخانه به حدی افزایش یافت که اگر فردی خوش شانس بود یکی از محصولات خودروسازان را از کارخانه خریداری کند، حتی می توانست از فروش آن در بازار سود ۱۰۰ درصدی کسب کند. بنابراین نتیجه این سیاست ها این بود که مصرف کنندگان واقعی از کارخانه ها خرید نکنند. با این شرایط خودرو تبدیل به یک کالای سرمایه ای شد و به مرور زمان خرید خودرو برای گروه بزرگی از مصرف کنندگان به آرزوی دست نیافتنی تبدیل شد. اگر شخصی صاحب خودرو بود، شاید می توانست با اضافه کردن مبلغی، آن را با خودروی جدید جایگزین کند و برخی افراد خوش شانس بودند که محصول مورد نظر خود را با قیمتی بسیار کمتر از کارخانه خریداری کنند. اما می توان گفت خرید ماشین برای کسانی است که قبلا ماشین نداشتند الان غیرممکن است.

در چنین شرایطی است که بر اساس آمار پایگاه اطلاع رسانی بهزیستی ایران در سال ۱۴۰۱، ۵۰ درصد خانوارهای کشور فاقد خودروی شخصی بوده اند. بنابراین، ۲۴ میلیون خودروی موجود در واقع متعلق به ۱۳.۵ میلیون خانوار (از مجموع ۲۷ میلیون خانوار موجود) است. این آمار نشان می دهد که در دومین بازار گران کالاهای مصرفی (پس از مسکن) با نابرابری مالکیت خودرو در بین خانوارها مواجه هستیم.

راه سخت خرید ماشین

«دنیای اقتصاد» برای بررسی قدرت خرید خودروها در پنج سال اخیر، قیمت ۱۰ خودروی داخلی و مونتاژی را در این بازه زمانی زیر ذره بین قرار داده است. برای اینکه دید کلی تری نسبت به میزان تغییرات داشته باشیم بهتر است اشاره کنیم که در سال ۲۰۱۷ تمامی این ۱۰ خودرو یعنی ساینا، دناپلاس، پژو پارس، رانا، پژو ۲۰۶، پژو ۲۰۷، کوئیک اتوماتیک، جک اس ۵، هایما اس ۷ و تیگو ۷ پرو را با قیمت ۷۵۰ میلیون تومان می توان خریداری کرد، مبلغی که امروز فقط می توانید دستگاه دناپلاس را خریداری کنید.

اما برای بررسی قدرت خرید هر یک از این محصولات ابتدا به سراغ ساینا می رویم که یکی از ارزان ترین محصولات سافاری است که متقاضی خودرو می تواند امروز از بازار خریداری کند. قیمت این خودرو روز گذشته در بازار ۳۸۵ میلیون تومان بود اما همین محصول سال ۱۳۹۶ به قیمت ۳۷ میلیون تومان خرید و فروش شد. در این مدت حداقل حقوق از یک میلیون و ۴۰۰ هزار تومان به هشت میلیون تومان افزایش یافته است. بنابراین یک کارگر برای خرید دستگاه صفر باید ۴۸ ماه از حقوق خود را پس انداز کند. البته از آنجایی که این فرض غیرممکن است، می توان فرض کرد که او ۱۰ درصد از حقوق خود را برای خرید خودرو کنار بگذارد. در این صورت مدت زمان انتظار برای خرید دستگاه ساینا به ۴۸۰ ماه یعنی ۴۰ سال می رسد که شاید بتوان گفت عمرش دوام نیاورد. در حالی که خرید دستگاه ساینا مستلزم سفر ۴۰ ساله است، اما تقریباً هیچ امکاناتی برای خرید خودرو در کشور وجود ندارد و فروش لیزینگ در سال های اخیر متوقف شده است و در مواردی که اساساً اقساط ماهیانه آن بسیار بیشتر است. حداقل حقوق

خودروی بعدی مورد بررسی دناپلاس است. این محصول که در سال ۱۳۹۶ با قیمتی معادل ۶۸ میلیون تومان خرید و فروش می شد، روز گذشته در بازار ۷۶۵ میلیون تومان قیمت داشت. بنابراین با احتساب کل حقوق، برای فردی که حداقل حقوق دریافت می کند، زمان خرید این محصول از ۴۵ ماه به ۹۵.۵ ماه یعنی حدود هشت سال افزایش یافته است. اگر این فرد تنها ۱۰ درصد از حقوق خود را برای خرید دناپلاس اختصاص دهد باید ۷۹.۵ سال صبر کند. حتی فردی که ماهیانه ۱۵ میلیون تومان درآمد دارد و ۱۰ درصد از حقوق خود را پس انداز می کند باید ۵۱۰ ماه معادل ۴۲.۵ سال برای خرید دستگاه دناپلاس صبر کند.

همچنین فردی که حداقل حقوق دریافت می کند باید با تخصیص کل حقوق خود برای خرید دستگاه پژو پارس ۷۴ ماه صبر کند. در حالی که این رقم در سال ۱۳۹۶ حدود ۴۰ ماه بوده است که با فرض تخصیص ۱۰ درصد حقوق، زمان انتظار وی به ۷۴۰ ماه معادل ۶۱.۵ سال می رسد. رانا نیز از جمله محصولاتی است که در این پنج سال رشد قیمتی چشمگیری داشته و قیمت آن از ۳۸ میلیون تومان به ۵۸۵ میلیون تومان رسیده است. مدت انتظار با احتساب حداقل حقوق از ۲۷ ماه به ۷۳ ماه افزایش یافته است. یکی دیگر از خودروهای پرطرفدار بازار در این سال ها، پژو ۲۰۶ تیپ ۲ است که قیمت آن از سال ۱۳۹۶ در بازار از ۴۵ میلیون تومان به ۵۴۰ میلیون تومان افزایش یافته است.بنابراین فردی با حداقل حقوق بدون داشتن هزینه دیگری و کارکردن. فقط برای خرید پژو ۲۰۶ باید ۶۷.۵ ماه معادل ۵.۵ سال برای خرید این خودرو صبر کرد. اگر حقوق وی به جای حداقل مصوب وزارت کار، ۱۵ میلیون تومان در نظر گرفته شود، زمان انتظار وی به ۳۶ ماه معادل سه سال می رسد.

بیایید نگاهی به قدرت خرید خودروهای مونتاژی بیندازیم. یکی از محصولات خودروسازان خصوصی که از سال ۲۰۱۷ به تولید خود ادامه داده است جک S5 است. پنج سال پیش این محصول ۱۲۷ میلیون تومان در بازار خرید و فروش می شد اما اکنون قیمت آن به یک میلیون و ۶۵۰ هزار تومان رسیده است. مدت زمان انتظار برای خرید این خودرو با مجموع حداقل حقوق دریافتی ۲۰۶ ماه یعنی بیش از ۱۷ سال می باشد. اگر برای خرید این محصول از ۱۰ درصد حقوق خود صرف نظر کند، باید ۱۷۰ سال برای آن صبر کند. این در حالی است که با همین شرایط (حداقل حقوق و پس انداز ۱۰ درصد آن) این رقم در سال ۱۳۹۶ ۹۱ سال بوده است، چری تیگو ۷ محصول دیگری است که زمان انتظار برای خرید آن را بررسی می کنیم. این محصول که قیمت آن در پنج سال گذشته ۱۱.۴ برابر شده است، اکنون به مدت انتظار ۲۱۶ ماهه برای حداقل حقوق کل و ۱۸۰ سال برای صرفه جویی ۱۰ درصدی خرید خودرو رسیده است.

با بررسی این ارقام می توان با اطمینان بیشتر گفت که خرید خودرو برای افرادی که قبلاً خودرو نداشته اند تقریبا غیرممکن شده است. شرایطی که باعث شد ۵۰ درصد خانوارهای کشور بدون خودرو، ۳۵ درصد خانوارها یک خودرو، ۱۱ درصد دو خودرو، ۳ درصد سه خودرو و اقلیتی یک درصد از خانوارهای کشور داشته باشند. بیش از سه ماشین دارند در بسیاری از کشورها اکثر خانواده ها صاحب خودرو هستند، زیرا اولاً اکثریت جامعه از حداقل قدرت خرید در بازار برخوردارند و ثانیاً قیمت خودرو به صورت محدود و معقول افزایش می یابد. در واقع در اکثر کشورها خودرو به عنوان یک کالای مصرفی شناخته می شود و به همین دلیل تحت تاثیر مسائل غیرتولیدی با جهش قیمتی مواجه نمی شود.

در ایران، اگرچه کمبود عرضه یکی از دلایل افزایش قیمت خودرو بوده و هست، اما حداقل طی چهار سال گذشته این عامل زیر مجموعه عوامل غیرتولیدی به ویژه انتظارات تورمی و نرخ ارز قرار گرفته است. در واقع آنچه بیش از هر موضوع دیگری باعث افزایش قیمت خودرو در بازار ایران شده، رشد انتظارات تورمی و افزایش قیمت ارز بوده است. اگرچه در این سال ها قیمت اصلی خودرو همیشه سرکوب شده است، اما منحنی قیمت بازار خودرو تحت تاثیر تورم و قیمت ارز رشد قابل توجهی داشته است. بنابراین بسیاری از شهروندان نه تنها ارتباط خود را با بازار خودرو قطع کرده اند، بلکه توانایی خرید از مبدا را نیز ندارند.