سریال‌های نمایش خانگی در سلامت روان نمره مردودی می آورند! :: افق میهن

اگرچه در سال های اخیر مراجعه به روانشناس و روان درمانگر تا حد زیادی انگ زدایی شده است، اما به تصویر کشیدن اتاق درمان به شکلی نادرست و غیرحرفه ای و نشان دادن رفتارهای عجیب بیماران مبتلا به اختلالات روانی در فیلم ها و سریال های شبکه تلویزیونی خانگی، به جای برداشتن بار از دوش نظام سلامت، به ابزاری برای برچسب زدن تبدیل شده است.

به گزارش افق میهن، در تاریخ سینمای ایران و جهان فیلم های زیادی ساخته شده است که به طور مستقیم به موضوع سلامت روان می پردازد. One Flew Over The Cuckoo’s Nest، A Beautiful Mind، Take Shelter، Forrest Gump و حتی سری In Treatment از جمله معروف ترین این فیلم ها در سینمای جهان هستند. در فیلم های ایرانی هم نمونه های خوبی از جمله برادرم خسرو، قرمز، خانه روی آب، لانتوری، گاو و پارک وی وجود دارد.

مهم ترین سوال این است که سینما و سریال ها چگونه می توانند به انگ زدایی از بیماری ها و اختلالات روانی و در نتیجه کمک به مراجعه به روانشناس کمک کنند و در عین حال چگونه می توانند با نمایش تصویری نامناسب از جلسه و اتاق درمان یا بیمارستان یا بیماران روانی این فضا را از بین ببرند و در عمل افراد مبتلا را از مراجعه به روانشناس بی توجه کنند؟ اتفاقی که اخیرا در چند سریال ایرانی شبکه نمایش خانگی مشاهده کردیم؛ مثلاً بازیگر نقش اول عاشق درمانگرش می شود و فضای غیرحرفه ای از اتاق درمان و روابط شخصی شکل می گیرد یا در سریال دیگری روانشناس عاشق مادر یکی از مراجعانش می شود.

هنر باید بار را از دوش بخش سلامت بردارد

سینما و سریال‌ها همواره نقش مهمی در شکل‌دهی نگاه جامعه به مفاهیم انسانی داشته‌اند. از عشق و فقر گرفته تا عدالت و سلامتی. یکی از زمینه هایی که اغلب به اشتباه معرفی می شود، سلامت روان است. در سینمای جهان فیلم هایی مانند دیوانه از قفس پرید، ذهن زیبا یا پناه بگیر، توانستند فضای همدلی و درک اختلالات روانی را بالا ببرند و انگ اجتماعی را کاهش دهند. این آثار به مخاطب فهماند که در پس رفتارهای مختلف یا بحران‌های روانی، انسان‌هایی با احساسات و نیازمند حمایت هستند نه بیماران خطرناک.

در برخی تولیدات داخلی روایت ها به گونه ای پیش می رود که به جای افزایش آگاهی و سواد سلامت روان، باعث بی اعتمادی روان درمانگران و مخدوش شدن فضای درمان می شود. وقتی روانشناس در سریالی عاشق مشتری خود می شود یا در سریالی دیگر آسایشگاهی با خنده و اغراق به تصویر می کشد، ذهن مخاطب تصویری غیرواقعی از روان درمانی می سازد. اینجا سینما به جای اینکه به سلامت روان جامعه کمک کند، ناخواسته انگ زنی را ترویج می کند.

“محمد کیاسالار” دکتری اخلاق پزشکی وی در گفت و گو با خبرنگار بهداشت و درمان ایرنا اظهار کرد: هنر اگر در حوزه سلامت کمکی نمی کند حداقل به بیماران مبتلا به اختلالات روانی انگ نزند یا چهره ای مخدوش از روانشناسان و روانپزشکان نشان دهد. هنر می تواند نقش شفابخشی در سلامت روان داشته باشد. هنر باید بار را از دوش بخش سلامت بردارد. مثلاً این اتفاق در مورد فیلم «دخرا مینا» افتاده است که شاید به نوعی منجر به تشکیل سازمان انتقال خون شد. در همان زمان هنرمندی چون داریوش مهرجویی به کمک حوزه سلامت آمد تا باری را از دوش نظام سلامت بردارد.

وی ادامه داد: سینما ابزار بسیار مهمی است که می تواند نوعی همدلی با بیماران روانی ایجاد کند. او در کتاب اخلاق سینمایی نوشت رابرت سینربرینک استاد فلسفه دانشگاه مک کواری، فصلی با عنوان «سینماپاتی» وجود دارد و می گوید در دنیای مدرن، مهم ترین ابزار همدلی ما سینما است و می توانیم برای ترویج همدلی از آن کمک بگیریم. اولین قدم این است که مطمئن شویم فیلم ها به حوزه سلامت روان آسیب نمی رسانند، اما باید به تدریج به سمت داشتن دید مثبت و کمک به بهتر شدن روحیه مخاطب حرکت کنیم.

کیاسالار افزود: در جشنواره فجر سال گذشته فیلمی داشتیم که در آن بازیگر نقش یک متخصص سلامت روان را بازی می کرد و رابطه روان درمانگر و مددجو را عادی می کرد. به عنوان مثال در یکی از سریال های تلویزیونی در سال های گذشته چهره مخدوش یک روانشناس و یک بیمار مبتلا به اختلال روانی نشان داده شد و توجیه آن این بود که سریال طنز است، اما آسیب های ناشی از این نوع سریال ها با برنامه ریزی در سایر شبکه های تلویزیونی که مخاطب زیادی ندارند، قابل اصلاح نیست. زمانی که محتوا در تلویزیون پربیننده ارائه می شود، باید خواناتر باشد.

رابطه غیرحرفه ای بین روان درمانگر و مراجع در سریال عادی شده است

نکته مهم دیگر این است که رابطه غیرحرفه ای روان درمانگر و مراجع در سریال در حال عادی شدن است و نباید این اتفاق بیفتد. مثلا سیگار در بسیاری از سریال ها عادی شده است و در حوزه سلامت روان هم کم کم این اتفاق می افتد. در سریال های شبکه نمایش خانگی تصور می شود می توان پا را از خطوط قرمز فراتر گذاشت و مسائلی مانند خیانت عادی شده است.

کیاسالار وی تصریح کرد: فیلمسازان می گویند ما واقعیت های جامعه را منعکس می کنیم و همین اتفاقات در جامعه می افتد. اما آیا فیلمساز فقط باید تامل کند یا هنر هم باید نقشی داشته باشد تا قدم مثبتی بردارد؟

در سریال هایی که در سال های اخیر شاهد آن هستیم، اتاق درمان به گونه ای نمایش داده می شود که مراجع می تواند خواسته های خود را وارد اتاق درمان کند و درمانگر می تواند این خواسته ها را همراهی کند. در حالی که اولین رکن درمان موثر که مرزبندی حرفه ای است زیر سوال می رود.

رسانه ها در ایجاد واقعیت اجتماعی نقش دارند

«نازنین آهنگری» دکترای روانشناسی بالینی و عضو هیئت علمی دانشگاه وی در گفت و گو با خبرنگار بهداشت و درمان ایرنا گفت: رسانه تنها آینه ای نیست که واقعیت را نشان دهد، بلکه خود خالق واقعیت اجتماعی است. یعنی می تواند در ایجاد یک واقعیت اجتماعی نقش داشته باشد. در سریال هایی که در سال های اخیر شاهد آن هستیم، اتاق درمان به گونه ای نمایش داده می شود که مراجع می تواند خواسته های خود را وارد اتاق درمان کند و درمانگر می تواند این خواسته ها را همراهی کند. در حالی که اولین رکن درمان موثر که مرزبندی حرفه ای است زیر سوال می رود.

آهنگری ادامه داد: رسانه ها نه تنها تصویر جامعه را منعکس می کنند، بلکه در ایجاد نگرش نیز نقش اساسی دارند. بیشتر تصویری که مخاطب از بیماری های روانی دارد، از فیلم ها و سریال هایی است که سال ها در تلویزیون یا سینما یا شبکه خانگی دیده است. وقتی در یک فیلم یا سریال، بیمار مبتلا به اختلال روانی یا اتاق درمان یا محیط بستری نشان داده می شود، چیزی فراتر از یک داستان ساخته می شود و در واقع یک نگرش ایجاد می شود.

فیلمسازان باید به سلامت روان نگاه مسئولانه داشته باشند

هنر هفتم باید بازنمایی جامعه باشد و اگر نباشد به شدت محدود به نگاه ها و چیزهایی می شود که واقعیت جامعه نخواهد بود. از طرفی گاهی در فیلم ها چیزهایی می بینیم که با روایت رسمی متفاوت است و بسیار پر رنگ نمایش داده می شود و می تواند برای سلامت روانی و اجتماعی مردم هزینه داشته باشد.

«محمدرضا شالبافان» مدیرکل دفتر سلامت روان، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی وی در گفت و گو با خبرنگار سلامت ایرنا اظهار داشت: سینماگران باید به حوزه سلامت روان نگاه مسئولانه داشته باشند. چون این فیلم ها برای همیشه می مانند و تاثیر می گذارند. به عنوان مثال زمانی که فیلم «طعم گیلاس» ساخته شد، دفتر سلامت روان در وزارت بهداشت وجود نداشت، اما دغدغه کارگردان برای کاهش خودکشی در جامعه باعث شد تا این فیلم در آن زمان ساخته شود.

وی ادامه داد: اجماع و هم افزایی در این زمینه بسیار مهم است. برای اولین بار سال گذشته بهترین فیلم در حوزه سلامت روان را در جشنواره فیلم فجر انتخاب کردیم. در نتیجه باید در این زمینه فعالانه عمل کرد و به سراغ فیلمنامه نویسان رفت و این دغدغه ها را مطرح کرد. انجمن های علمی مرتبط با سلامت روان می توانند در این زمینه بسیار کمک کننده باشند. در عین حال باید توجه داشت که فیلمسازی سفارشی جواب نمی دهد و افزایش سواد سلامت روان می تواند موثرتر باشد.

جای خالی مشاور سلامت روان در تولید فیلم و سریال

نکته قابل توجه دیگر این است که به جز معدود فیلم ها و سریال هایی که مرتبط با حوزه سلامت روان هستند و به نظر می رسد دغدغه کارگردان از نظرات یک متخصص سلامت روان بهره می برد، بقیه سریال ها از چنین امکانی استفاده نمی کنند.

آهنگری وی در این زمینه بیان کرد: چگونه در فیلم های تاریخی یا انتظامی یا حقوقی همیشه یک مشاور تاریخی یا انتظامی یا حقوقی وجود دارد و از مشاوره تخصصی این افراد برای کمک گرفته می شود اما در فیلم های مرتبط با سلامت روان از متخصصان این حوزه کمک گرفته نمی شود. در واقع باید گفت: «اگر گرهی باز نکردی، خودت هم گره نباش».

این دکترای روانشناسی بالینی اضافه کرد: امیدواریم در آینده شاهد این باشیم که فیلم ها و سریال های مرتبط با سلامت روان زیر نظر متخصص سلامت روان ساخته شود تا منجر به شکل گیری انگ اجتماعی نسبت به بیماری های روانی نشود و آثار مخربی در جامعه نداشته باشد.

در عین حال، «علی رضا رئیسی» معاون بهداشتی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در ۳۰ مهر ۱۴۰۴ در نامه ای به معاون سازمان صدا و سیما و رئیس ساترا (سازمان تنظیم مقررات فراگیر صوت و تصویر در فضای مجازی) ضمن اشاره به تداوم نمایش های غیرواقعی و نادرست اختلالات روانپزشکی و فرآیندهای درمانی مرتبط در سریال (شبکه تلویزیونی خانگی)، بر استفاده اجباری از مشاور سلامت روان در فرآیند تهیه و تولید آثار نمایشی تاکید کرد.

نمایش اطلاعات نادرست به ویژه در حوزه روانپزشکی در قالب فیلم و سریال منجر به افزایش انگ اجتماعی نسبت به بیماران روانی می شود.

معاون وزیر بهداشت در این نامه تصریح کرد: علیرغم اعلام آمادگی کامل دفتر سلامت روان، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت به عنوان متولی اصلی سیاست سلامت روان برای همکاری همه جانبه با تولیدکنندگان آثار نمایشی، همچنان شاهد ارائه گسترده محتوای نادرست و خطرناک شخصیت های روانپزشکی، روند درمانی در برخی از سریال های اختلالات روانی افراد هستیم.

رئیسی ادامه داد: نمایش اطلاعات نادرست به ویژه در حوزه روانپزشکی در قالب فیلم و سریال منجر به افزایش انگ اجتماعی نسبت به بیماران روانی می شود که پیامدهای منفی بسیاری برای سلامت روان جامعه در پی خواهد داشت.

معاون بهداشتی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در این نامه خواستار استفاده اجباری از مشاور سلامت روان مورد تایید این وزارتخانه در فرآیند تهیه و تولید آثار نمایشی شده است.