علم چه میگوید؛ آیا ما فقط از ۱۰ درصد توان مغز خود استفاده میکنیم؟
این که “ما فقط از ۱۰ درصد ظرفیت مغز خود استفاده می کنیم” یک باور فرهنگی رایج در زمینه علوم اعصاب و روانشناسی است که به طور گسترده گسترش یافته است.
برخی از فیلمها و کتابهای علمی-تخیلی نیز این باور را ترویج کردهاند و از مغز به عنوان «منبع نامحدود» قدرت یاد کردهاند که تنها درصدی از آن استفاده میشود. برای مثال در فیلم «لوسی» ساخته سال ۲۰۱۴ قهرمان داستان به دنبال اتفاقاتی که برای بدنش می افتد به توانایی های مغزی خارق العاده ای از جمله تله پاتی یا درک زمان و زندگی می رسد و نشان می دهد که اگر واقعاً از ۱۰۰ درصد نیروی مغزی خود استفاده کند چه اتفاقی برای انسان می افتد.
کسانی که به این اعتقاد دارند می گویند که بخش بزرگی از مغز دست نخورده باقی مانده است و نبوغ آلبرت انیشتین دقیقاً به این دلیل بود که او بیش از ۱۰ درصد از توانایی مغز خود را به کار برد.
حتی یک تحقیق در سال ۲۰۱۲ نشان داد که حدود ۵۰ درصد از معلمان ابتدایی و متوسطه در بسیاری از کشورهای جهان افسانه ۱۰ درصد را تایید می کنند.
آیا این ادعا درست است؟ آیا واقعاً از تمام ظرفیت مغز خود استفاده نمی کنیم؟
ریشه های این باور به زمانی برمی گردد که دانشمندان برای اولین بار شروع به کشف قابلیت های مغز کردند، اما ابزار لازم برای ثبت دقیق عملکرد آن را نداشتند.
در سال ۱۹۰۷، ویلیام جیمز، بنیانگذار روانشناسی آمریکایی، در کتاب خود “انرژی های انسانی” نوشت که “ما فقط از بخش کوچکی از قدرتی که به طور بالقوه در ذهن و بدن خود داریم استفاده می کنیم”. به نظر می رسد برداشت نادرست از جمله وی دلیل دیگری بر گسترش این دیدگاه است که انسان ها به قسمت کوچکی از مغز دسترسی دارند.
زندگی با نیمی از مغز
در سال های اول شکل گیری علوم اعصاب، دانشمندان همچنین استدلال می کردند که بخش بزرگی از مغز غیرفعال است و به اصطلاح ساکت است و برای بسیاری از افراد فرقی نمی کند که بوده یا نباشد. زیرا مغز برخی از افراد آسیب دیده همچنان می تواند عملکرد بالایی از خود نشان دهد.
مثلاً به «فیناس گیج» آمریکایی اشاره کردند. فینیاس گیج یک کارگر راه آهن بود و در سال ۱۸۴۸، یک تصادف باعث شد که یک میله آهنی در سرش فرو رود و “لوب پیشانی” مغزش به طور کامل از بین رفت. با این وجود، او زنده ماند و به زندگی عادی ادامه داد. با اینکه حالش عوض شد و تندخو شد.
اما اکنون پیشرفت دانش ثابت کرده است که ارتباطات عصبی مغز قدرت تغییر شکل را دارند و به همین دلیل حتی اگر بخشی از مغز آسیب ببیند، شبکه عصبی مغز می تواند به سرعت خود را بازسازی کند و شبکه جدیدی را تشکیل دهد. بنابراین، مغز آنقدر انعطاف پذیر است که حتی یک نیمکره مغز را می توان در کودکی برداشت و در چنین حالتی، بقیه مغز دوباره شروع به ساختن یک شبکه عصبی کامل می کند تا عملکردهای متوقف شده را از سر بگیرد.
به عبارت دیگر، مغز همیشه از ۱۰۰% آنچه در اختیار دارد برای رسیدن به تمام وظایف خود استفاده می کند. اما بسته به اینکه کدام سازه آسیب دیده باشد، می توان این بازسازی را با نیروی کمتری انجام داد.
نتیجه اسکن سه بعدی؛ چند درصد مغز ما فعال است؟
دانشمندان امروزی برای درک بهتر دامنه فعالیت های مغز از ابزارهایی برای ردیابی فعالیت مغزهای زنده استفاده می کنند که معروف ترین این ابزارها اسکن PET (توموگرافی گسیل پوزیترون) و fMRI (تصویربرداری رزونانس مغناطیسی کاربردی) است.
در اسکن PET، یک ردیاب رادیواکتیو فعال به فرد تزریق می شود. ردیاب توسط مغز متابولیزه می شود و با انجام این کار، پوزیترون ها ساطع می شوند. سپس حسگرها پوزیترون ها را از طریق تشعشع گاما شناسایی و ردیابی می کنند و یک کامپیوتر نمایشی سه بعدی از فعالیت مغز را نمایش می دهد.
اگر فقط از ۱۰ درصد مغز خود استفاده کنیم، طرح کلی مغز که در نهایت توسط کامپیوتر نشان داده می شود باید بیشتر مغز را به دلیل عدم فعالیت تیره نشان دهد و تنها قسمت کوچکی که پوزیترون ها در آن ساطع می شوند باید رنگی نشان داده شود. اما در واقع اینطور نیست و آنچه در تمام اسکنهای مغزی افراد سالم دیده شده این است که کل مغز آنها حتی در زمان خواب به طور مداوم فعال و رنگی است. زیرا مغز به تنظیم، نظارت، حس، تفسیر، استدلال و برنامه ریزی و به طور کلی پردازش اطلاعات درونی یا پردازش اطلاعات حسی از محیط ادامه می دهد.
حتی مغز افراد مبتلا به اختلالات عصبی مانند آلزایمر و پارکینسون بیش از ۱۰ درصد فعالیت نشان می دهد.
مصرف انرژی بالا
مغز انسان حدود ۲ درصد از وزن کل بدن را تشکیل می دهد، با این حال، حدود ۲۰ درصد از کل انرژی مصرفی ما را به خود اختصاص می دهد. در واقع ۲۰ درصد از کالری ما را مصرف می کند و برای نوزادان این عدد به ۶۰ درصد می رسد. به گفته دانشمندان، نمی توان چنین اندامی پرمصرف را غیرفعال دانست.
در واقع، پتانسیل برجسته مغز در «انعطاف پذیری» آن نهفته است. هر بار که خاطرهای را به یاد میآوریم، نام کسی را یاد میگیریم، مهارت جدیدی را توسعه میدهیم یا حتی صبحانه میخوریم، مغزمان تغییر میکند. خاطرات بهعنوان الگوهای فعالیت بین نورونها ذخیره میشوند و هر بار که چیز جدیدی یاد میگیریم، ارتباطات (سیناپس) جدیدی شکل میگیرد. یادگیری مهارت های حرکتی جدید در بزرگسالی نیز با تغییرات قابل توجهی در حجم بافت محلی مغز همراه است.
مغز انسان حدود ۸۶ میلیارد نورون دارد و هر کدام از این نورون ها وظایف خاصی دارند. نواحی مختلف مغز وظایفی مانند حرکت، حافظه، احساسات، پردازش حسی و تفکر را بر عهده دارند.
تمام قسمت های مغز در زمان های مختلف فعال هستند. تحریک الکتریکی بخشهای مختلف مغز در طول جراحی مغز و اعصاب نیز تاکنون نتوانسته است هیچ ناحیه غیرفعالی را که در آن هیچ ادراک، احساس یا حرکتی رخ نمیدهد شناسایی کند (این کار را میتوان با بیماران هوشیار انجام داد، اما تحت بیحسی موضعی، زیرا خود مغز گیرندههای درد ندارد).
البته، افسانه ۱۰ درصد بدون شک بسیاری از افراد را به تلاش برای خلاقیت و بهره وری بیشتر در زندگی ترغیب کرده است، که چیز بدی نیست و تشویق و امیدی که در مورد “مخزن عظیم مغز” ایجاد کرده است به توضیح تداوم آن کمک می کند. اما مانند بسیاری از افسانه های آرامش بخش که بیش از حد خوب هستند که واقعیت داشته باشند، به نظر می رسد که حقیقت موضوع تاکنون کمترین جنبه آن بوده است.
آیا می توانیم قدرت مغز خود را افزایش دهیم؟
مغز نیز محدودیت هایی دارد و نباید انتظار داشته باشیم که از آن برای جابجایی اثاثیه یا پیش بینی نتایج مسابقه استفاده کنیم. چنین چیزهایی نتیجه خیال پردازی است و با همه پیشرفت هایی که عصب شناسی در این سال ها داشته است، هنوز چنین باورهایی در دنیای واقعی ثابت نشده است.
با این حال، راه هایی برای تقویت قدرت شناختی مغز وجود دارد، مثلاً برای موفقیت در امتحانات نهایی یا افزایش بهره وری در کار.
دانشمندان تاکید می کنند که برای این کار، هیچ “ترفند” پیچیده ای لازم نیست. مانند هر عضو دیگری در بدن، مغز با خواب مناسب، ورزش، استرس کم و رژیم غذایی متعادل بهترین عملکرد را خواهد داشت.
همچنین برای پیشرفت در زندگی تاکنون راه قابل اعتمادی جز تمرین و سخت کوشی پیدا نشده است.
منبع: یورونیوز
