خصوصی‌ها در تور خصولتی‌ها | شکار شرکت‌های موفق توسط بنگاه‌های دولتی
اگر شرکت های دولتی و نیمه دولتی به هر نحوی وارد شرکت های خصوصی شوند، می توانند این شرکت ها را از مسیر اصلی خود خارج کرده و بر کارایی و سود آنها تاثیر بگذارند. حضور پررنگ بنگاه های دولتی نقش دولت را در اقتصاد ایران یادآوری می کند.
افق میهن، دنیای اختاز نوشت: روز گذشته خبری مبنی بر سرمایه گذاری «همراه اول» در «دیجی کالا» منتشر شد که در ادامه واکنش رئیس هیئت مدیره دیجی کالا را در پی داشت. هم بنیانگذار این شرکت دیجیتال در توضیحات خود با تایید مذاکرات برای جذب سرمایه گفت: یکی از شرکت های سرمایه گذاری شرکت اول مذاکراتی را برای سرمایه گذاری در این شرکت انجام داده است. بدون توجه به صحت و جزئیات این خبر، شعار ۱۴۰۳ بر تقویت حضور بخش خصوصی واقعی در اقتصاد ایران تاکید دارد تا نقش پیشران اقتصاد کشور را برعهده بگیرد. اما اگر شرکت های دولتی و نیمه دولتی به هر نحوی وارد شرکت های خصوصی شوند، می توانند این شرکت ها را از مسیر اصلی خود خارج کنند و بر کارایی و سود آنها تاثیر بگذارند. حضور پررنگ بنگاه های دولتی و خصوصی یادآور مالکیت دولت بر اقتصاد ایران است و حضور چشمگیر این بنگاه های خصوصی یکی از عوامل شکست خصوصی سازی در اقتصاد ایران است.
در روزهای اخیر برخی شایعات حاکی از جهش همراه اول برای سرمایه گذاری در دیجی کالا است. این گمانه زنی ها با واکنش هم بنیانگذار و رئیس هیات مدیره دیجی کالا همراه شد و وی ضمن تایید مذاکرات برای جذب سرمایه اعلام کرد که هنوز خبری از نتیجه قطعی نیست. پیگیری ها نشان می دهد که این سرمایه گذاری با در نظر گرفتن شرایطی از جمله حفظ هیات مدیره فعلی ادامه دارد. اما در مجموع این نگرانی در مورد شرکت های خصوصی موفق وجود دارد که با ورود شرکت های دولتی و نیمه دولتی دستخوش تغییرات مدیریتی شده و وارد مسیر اشتباه شرکت های زیان ده دولتی و نیمه دولتی شوند.
چندی پیش زمزمه هایی مبنی بر انتقال مالکیت دیجی کالا به گوش می رسید و به نظر می رسید اولین همراه مالک جدید این شرکت موفق باشد. این گمانه زنی ها سوالات زیادی را درباره این انتقال ایجاد کرد و انتقاداتی را متوجه آن کرد. به نظر می رسید همه گرفتاری های بنگاه های دولتی کشور در یک قدمی ورود به بنگاه های موفق کشور است و به همین دلیل می تواند زنگ خطر را برای بسیاری به صدا درآورد. رئیس هیئت مدیره دیجی کالا نیز در توئیتی از این گمانه زنی ها خبر داد مهر وی با تایید و اعلام اینکه «در ماه‌های گذشته با تعدادی از سرمایه‌گذاران برای جذب سرمایه در دیجی کالا مذاکره کرده‌ایم که یکی از آنها حرک اول (شرکت سرمایه‌گذاری همال اول) است. هیچ یک از این مذاکرات به نتیجه قطعی نرسیده است. مثل همیشه اخبار جمع آوری کمک های مالی را به اطلاع عموم و همکارانمان خواهیم رساند. پس از اظهارات حمید محمدی، در پیگیری های «دنیای اقتصاد» مشخص شد که احتمال می رود شریک اول به عنوان سرمایه گذار در گروه دیجی کالا فعالیت کند و گزینه جایگزین برای سرمایه گذاران خارجی این شرکت باشد.
رویه نادرست
در سالی که شعار آن «جهش تولید با مشارکت مردمی» است، تلاش برای دستیابی به یک بنگاه خصوصی موفق توسط شرکتی که تحت کنترل یک نهاد عمومی غیردولتی با چند واسطه است، نمونه ای از حرکت در جهت مخالف است. شعار سال به بیان بهتر، مشارکت مردم در شعار سال تاکید دارد که بخش خصوصی می تواند نقش موثرتری در اقتصاد ایران داشته باشد. اما خرید یکی از موفق ترین شرکت های بخش خصوصی توسط یک نهاد دولتی غیردولتی به معنای تقویت بخش خصوصی در اقتصاد ایران نیست. بنابراین به نظر می‌رسد این واگذاری را می‌توان عقب‌نشینی در زمینه افزایش سهم بخش خصوصی در اقتصاد ایران دانست. شکست موج اول خصوصی سازی شرکت های دولتی و واگذاری آنها به خصولتی نیز دلیلی شده است تا این گونه واگذاری ها را با شبهه بررسی کرده و نگاهی انتقادی به آن داشته باشیم.
آینده مبهم افراد موفق
مهمترین دغدغه شرکت های خصوصی موفق، ادامه روند قابل قبول فعلی آنهاست. موضوع اینجاست که یک شرکت خصوصی موفق که توانسته عملکرد قابل قبولی از خود به جای بگذارد، در صورتی که توسط یک نهاد دولتی یا شبه دولتی خریداری شود، به فعالیت موفق خود ادامه خواهد داد و یا تحت تاثیر شرایط نامطلوب مسیر نامطلوبی را طی خواهد کرد. صاحبان جدید؟ این سوال کلیدی نگرانی اصلی در مورد چنین نقل و انتقالاتی است. به عبارت دیگر ورود دولت ها و افراد خصوصی به عرصه های موفق در حالی صورت می گیرد که در سایر حوزه ها کارنامه قابل قبولی از خود به جای نگذاشته اند و نتیجه مدیریت، تعداد زیادی شرکت ورشکسته و زیان ده است. نکته دیگر اینکه برخی می گویند در حال حاضر سایر شرکت های خصوصی توانایی سرمایه گذاری ندارند و از سوی دیگر سرمایه گذاران بزرگ خارجی حضور ندارند و شاید این تنها راه ادامه کار شرکت ها باشد، اما اگر این اتفاق بیفتد. قطعا در آینده شرکت ها اتفاق خواهد افتاد. موثر خواهد بود.
مکانیسم های مخرب
این اتفاقات در حالی رخ می دهد که دولت به جای توقف فعالیت شرکت های ورشکسته یا زیان ده یا اصلاح اساسی در مدیریت آنها، تلاش می کند بار مالی آنها را از دوش آنها بردارد و بر دوش صندوق های بازنشستگی یا سایر شرکت های بزرگ بگذارد. نمونه این موضوع را می توان در واگذاری اخیر مغربی های پایتخت مشاهده کرد. در کنار این بنگاه بی‌مولد شرکت‌های بزرگ، شاهد این هستیم که دولت و سایر نهادهای دولتی در جهت تصاحب شرکت‌های موفق و بزرگ خصوصی گام برمی‌دارند و تلاش می‌کنند از ظرفیت این شرکت‌های موفق برای خود استفاده کنند.
از سوی دیگر با تنگناهای موجود در اقتصاد ایران و تشدید تحریم ها، شعار حمایت از سرمایه گذاری های خصوصی در اقتصاد ایران بسیار از سوی مدیران و مسئولان کشور شنیده می شود. اما سوال مهم این است که آیا حاکمیت اقتصادی ما توانایی و مهارت کار با بخش خصوصی متوسط یا بزرگ را دارد؟ شرکت های حوزه فناوری و اقتصاد دیجیتال نمونه های بارز این موضوع هستند.
از اواسط دهه ۹۰ و با ظهور کسب و کارهای موفق و بزرگ در حوزه دیجیتال، زمزمه هایی در محافل غیررسمی شنیده می شد که برخی از این شرکت ها در اقتصاد ایران بیش از حد بزرگ شده اند و توانایی آسیب رساندن به امنیت ملی کشور را دارند. به همین دلیل این شرکت ها یا باید دولتی شوند یا شریک دولتی بگیرند یا مدیرانی که از طرف دولت سفارش داده می شوند را بپذیرند. صرف نظر از اعتبار چنین صحبت هایی، نقل و انتقالات فوق می تواند موید چنین زمزمه هایی در نزد مردم باشد و از همه مهمتر موجب تردید سرمایه گذاران شرکت های بخش خصوصی شود. به طور خلاصه نمی توان به طور مستمر از حمایت از سرمایه گذاری خصوصی صحبت کرد و در عین حال گام هایی در جهت کسب موفق ترین بنگاه های خصوصی توسط نهادهای دولتی برداشت. این دو عمل به نحوی در مقابل یکدیگر قرار دارند و تخطی از یکدیگر محسوب می شوند.
