سدسازی؛ مسیری برای توسعه پایدار یا نابودی اکوسیستم‌ها؟ 

به گزارش خبرگزاری افق میهن، لازم است بدانید طبق اطلاعات موجود، ساخت سدها مانند هر فناوری دیگری اثرات مثبت و منفی مختلفی دارد که از مزایای آن می توان به کنترل رژیم جریان در نتیجه مهار آب اشاره کرد. جلوگیری از هدر رفت آب، تولید برق و جلوگیری از سیل. به افزایش سطح زیرکشت و تامین آب شرب، تامین آب کشاورزی و مصارف شهری از طریق ذخیره آب و تولید انرژی اشاره کرد، اما بررسی ها و بررسی ها نشان داده است که احداث سد و ذخیره آب در مخزن دارای اثرات فیزیکی- شیمیایی و اکولوژیکی قابل توجهی است. اکوسیستم را تحت تأثیر قرار می دهد.

بررسی ها نشان می دهد که امروزه شرایط زیست محیطی زمین مورد توجه همه دنیا قرار گرفته است، زیرا تغییرات آب و هوایی، افزایش دما و کاهش آب از مسائل بسیار مهمی است که به طور مستقیم و غیرمستقیم بر زندگی انسان ها تأثیر می گذارد، از جمله این موارد است که به نادرست بودن سدسازی اشاره شده است. ; در واقع سدسازی علاوه بر فواید و کاربردهایی که دارد می تواند مشکلات و پیامدهای زیادی را برای رودخانه، محیط زیست و مناطق اطراف آن به همراه داشته باشد و عامل بسیاری از مشکلات زیست محیطی باشد.

نتایج تحقیقات نشان داده است که بدون شک احداث سد بر روی رودخانه ها بزرگترین تهدید و تخریب اکوسیستم رودخانه ها محسوب می شود، سدها پیامدهای زیانبار زیست محیطی زیادی دارند که از جمله آنها می توان به اثرات مخرب بیولوژیکی، فیزیکی و شیمیایی در رودخانه ها اشاره کرد. قطع جریان آب تنوع زیستی رودخانه را به خطر می اندازد و تخم ریزی و روند طبیعی زندگی آبزیان را مختل می کند، به طوری که در سال های اخیر تعداد زیادی از گونه های جانوری جهان منقرض شده و یا در آستانه انقراض قرار گرفته اند. ساخت سدها

با ارزیابی داده ها، دانشمندان معتقدند؛ وجود مخزن بزرگ آب راکد در پشت سد برای حیات جانوران و گیاهانی مانند حلزون، جلبک، ماهی که با اکوسیستم آب های روان تکامل یافته اند مناسب نیست و به تدریج منجر به از بین رفتن تنوع آنها خواهد شد. سدها علاوه بر نتایج منفی فیزیکی، تغییرات مضری را نیز به دنبال دارند که منجر به تغییرات شیمیایی در رودخانه ها نیز می شوند که تغییر دمای آب و تغییر میزان اکسیژن محلول در آب نمونه هایی از آن می باشد، همچنین سدها از بروز این تغییرات جلوگیری می کنند. حرکت رسوبات و تجمع آنها در پشت دیواره سد، مانع از رسیدن بسیاری از مواد حیاتی به پایین دست رودخانه می شود. جلوگیری از حرکت رسوبات در رودخانه ها به نوبه خود منجر به تخریب دشت های حاصلخیز پایین دست رودخانه ها می شود، زیرا جلوگیری از حرکت رسوبات در نهرها منجر به فرسایش بستر رودخانه به مرور زمان و کیفیت آب رودخانه ها می شود. بستر رودخانه برای نگهداری و هدایت صحیح آب نیز کاهش می یابد. و چنین مواردی با وقوع سیلاب های فصلی و پیامدهای مخرب سیل بر اکوسیستم های اطراف رودخانه ها همراه است.

همچنین بر اساس تحقیقات موجود می توان اثرات زیست محیطی سدها را بر اساس معیارهای مختلف با توجه به اثرات کوتاه مدت و بلندمدت، اثرات در سطح منطقه و مناطق متاثر از تاسیسات سد و اثرات اجتماعی و سود و زیان طبقه بندی کرد. ممکن است وضعیت و رفتار هواشناسی، زیست شناسی و … را تحت تأثیر قرار دهد و به شدت باعث تغییر و پیچیدگی آن شود، در نتیجه با توجه به اهمیت تأثیرات مثبت سدسازی، لازم است اثرات منفی زیست محیطی سدها به حداقل برسد. توسعه پایدار، بنابراین در این راستا با تورج فتحی معاون آب و خاک سازمان حفاظت محیط زیست ایران گفتگویی داشتیم که مشروح آن را در ادامه می خوانید:

افق میهن: اثرات زیست محیطی سدسازی را چگونه ارزیابی می کنید؟

فتحی: به طور معمول یکی از اثرات مثبت همه سدها کنترل سیلاب است که با بارندگی های شدید تسریع سیلاب مهار می شود. همچنین گاهی نقش سدها بسیار مهم و تاثیرگذار است، اما موضوع ذخیره آب در فصول با بارندگی و منابع کمتر آبی، در حداقل ممکن، بیش از پیش خود را نشان می دهد.

عدم تطابق پیک مصرف آب و بارندگی باعث استرس بیشتر منابع آبی می شود، زیرا در فصلی مانند تابستان با بارندگی بسیار کم بیشترین مصرف آب به ویژه در بخش کشاورزی که بیش از ۹۰ درصد منابع آبی را مصرف می کند، می شود. به عنوان مثال، عمده بارندگی در هند در فصل تابستان است و در این فصل محصولات کشاورزی آنها کاشت و برداشت می شود، اما در ایران بارندگی در تابستان بسیار کم است، اما مصرف آب در حد اکثر است، بنابراین رعایت نشدن در این زمینه خود به خود باعث تلفات و آسیب به منابع آبی به ویژه آب های زیرزمینی می شود و در اینجا اثرات مثبت سدسازی بیشتر احساس می شود.

همچنین یکی از اثرات مثبت و اهداف اساسی سدسازی در دنیا تولید برق است. مثلاً سد کارون سه اصلاً کاربری کشاورزی ندارد، زیرا در پایین دست زمین کشاورزی وجود ندارد و هدف اصلی از ساخت آن تولید برق است. بنابراین مشخص شده است که یکی از خطوط سودمند سدسازی، تولید برق بدون مصرف سوخت های فسیلی و با جلوگیری از انتشار دی اکسید کربن و انتشار گازهای نیروگاهی است که وارد جو می شود. همچنین اثرات منفی بر محیط زیست دارد.

افق میهن: توسعه سدها چه تاثیری بر محیط زیست داشته است؟

فتحی: در جایی مانند کشور ایران، اگر سدسازی ها از تعادل و در واقع حد نرمال ظرفیت تحمل محیط خارج شود، در حالی که طبق تعاریف موجود، یک ظرفیت اکولوژیکی یا یک محدوده زیست محیطی یا یک خط آستانه و یک محیط زیستی است. مرز آستانه برای هر منطقه از نظر محیطی تعریف می شود. بنابراین محیط زیست تا حدودی این اثرات نامطلوب را تحمل می کند و از طرفی این اثرات باعث آسیب به محیط زیست می شود و از آستانه تحمل یا تحمل محیط زیست فراتر می رود، از سوی دیگر در صورت اجرای سدسازی. در شرایط عادی و بررسی اثرات مثبت در یک طرف ترازو و اثرات منفی در طرف دیگر، اثرات منفی بر آثار مثبت در کشور غلبه خواهد داشت، به طوری که نمونه بارز و یکی از اثرات منفی ساخت سدها خشکسالی بیش از ۷۰ تا ۸۰ درصد است. تالاب های کشور به طور کامل خشک شده یا در حال از بین رفتن هستند.

لازم است بدانید که گاهی اوقات اثرات سدسازی بر محیط زیست قابل برگشت نیست، مثلاً وقتی روی رودخانه هایی که به دریا منتهی می شوند سد می سازیم، ساخت کانال آبی یکی از فرآیندهایی است که باعث حفظ آب می شود. تعادل اکولوژیکی و اکوسیستم منطقه ای رودخانه، اجرا نمی شود. آبزیان می توانند در مسیر طبیعی رودخانه تحرک لازم را داشته باشند، بنابراین زمانی که سدسازی بدون ایجاد کانال های ضروری و حیاتی به بهره برداری می رسد، این تحرک و مهاجرت از بین رفته و بازگشتی وجود نخواهد داشت، بنابراین ضروری است که به این موضوع توجه کنید تا بتوان از اثرات مخرب سدسازی بر رودخانه های منتهی به دریا جلوگیری کرد.

افق میهن: سدسازی آیا عاملی برای تهدید و تخریب اکوسیستم ها و برهم زدن تعادل اکولوژیکی محسوب می شود؟

فتحی: به عنوان مثال زنجیره اکولوژیکی و اکوسیستم های رودخانه و اطراف آن که جدایی ناپذیر هستند و با اتصال یک اکوسیستم را تشکیل می دهند، در صورت قطع شدن، شاهد تخریب و حذف اکوسیستم های موجود خواهیم بود، بنابراین در این صورت، ساختمان سازی سدهای روی مصب منتهی به دریا بزرگترین است و عامل تهدید و نابودی اکوسیستم های این مناطق است و باید برای مقابله با این تهدید تدبیری اندیشیده شود که در این صورت کانال هایی برای ایجاد تعادل ایجاد شود. جابجایی آبزیان می تواند راه حل موثری برای جلوگیری از تخریب اکوسیستم در مناطق سدسازی و برهم زدن تعادل زیست محیطی باشد. جلوگیری کرد

در این رابطه باید به تنوع زیستی پارک ملی یلوستون اشاره کرد که طی چند دهه به دلیل شکار بی رویه گرگ ها در حال نابودی بود و مردم آن منطقه برای حفظ حیات وحش نسل گرگ ها را نابود کردند، زیرا برای چندین دهه هیچ کس متوجه نشد که وجود گرگ در یک اکوسیستم می تواند مهم تلقی شود، به طوری که پس از گذشت هفت دهه، گروهی از کارشناسان پارک تصمیم گرفتند با توجه به شرایط آن منطقه، چند گرگ را رها کنند و سپس با شکار آهو توسط گرگ ها، اکوسیستم توسط علفزارها و علفزارها محافظت می شود. و مراتع متعادل بود، به حدی که پدیده فرسایش خاک در چنین منطقه ای سه برابر کاهش یافت و با کنترل رواناب، حفظ پوشش گیاهی و آمار سیلاب ها به شدت مهار شد، این نمونه ای از یک به ظاهر ساده است. اقدام می تواند اثرات قابل توجهی داشته باشد. توجه به محیط زیست و برهم زدن تعادل اکولوژیکی یک منطقه.

افق میهن: آیا برای سدسازی در کشور مطالعات دقیق و علمی در مورد تأثیر اکوسیستم اطراف انجام شده است؟

فتحی: از آنجایی که هیچ مطالعه دقیق و علمی برای ساخت سدها در کشور بر روی تأثیر اکوسیستم اطراف انجام نشده است، می‌توان گفت که اثرات منفی دارد، اما نمی‌توان مثالی زد که این یا آن سد چه تأثیری بر آن داشته است. اما یکی از کارهایی که در کشور اتفاق افتاده و اکنون به طور قطع می توان آن را بیان کرد، اثرات تجمعی سدهاست که بیش از چندین سد مختلف در اکثر حوضه های آبریز کشور به عنوان مثال در سفید احداث کرده ایم. حوضه آبریز رود که محل اتصال رودخانه سفید رود، شاهرود و قزالوزن، الموت و طالقان رود و رودخانه های متعددی در سرچشمه قزولوزن در استان های کردستان، آذربایجان شرقی، زنجان، گیلان و قزوین است و کل این مجموعه یک دوم را تشکیل می دهد. حوضه صنفی و از جمله حوضه های آبریز متوسط ​​کشور محسوب می شود، با کمال تاسف باید گفت که تاکنون ۱۸۸ سد در این حوضه آبریز تعریف شده است، بنابراین چنین اقداماتی اثرات زیادی بر زنجیره اکولوژیکی و اکولوژیکی خواهد داشت. اکوسیستم‌های رودخانه‌ای، از این رو امروز کسانی که به سدسازی ادامه می‌دهند، بیشتر می‌کوبند، فقط به دنبال منافع هستند و آن‌طور که باید به اثرات منفی آن فکر نمی‌کنند.