زندگی ۲ دلاری؛ چند هزار ایرانی زیر خط فقر مطلق هستند؟

بررسی ها نشان می دهد که جمعیت زیر خط فقر مطلق به نسبت یارانه های نقدی تغییر می کند، اما طولی نمی کشد که تورم این اثر را از بین می برد. با افزایش یارانه نقدی در سال ۱۴۰۱، جمعیت در فقر مطلق به میزان قابل توجهی کاهش یافته است.

افق میهن به نقل از اکو ایران، در سال ۱۴۰۱ جمعیت کشور زیر خط فقر مطلق جهانی ۳۴۷۲۷۰ نفر بوده است. بررسی ها نشان می دهد که با شروع پرداخت یارانه نقدی در پایان سال ۸۹، تعداد افراد زیر خط فقر مطلق (۲ دلار در روز) بر اساس استانداردهای جهانی کاهش یافته است. بنابراین آمار این جمعیت در سال ۲۰۱۹ به کمترین مقدار خود یعنی حدود ۶۱ هزار نفر رسیده است.

با بی ثباتی وضعیت اقتصادی و جهش تورم در سال ۲۰۱۷ در نتیجه خروج آمریکا از برجام، تعداد افراد زیر خط فقر دوباره افزایش یافته است، زیرا اثر کمکی یارانه های معیشتی کاهش یافته است.

با افزایش یارانه ها توسط دولت سیزدهم، تعداد افراد زیر خط فقر مطلق نسبت به چند سال گذشته کاهش یافته است. به طور اتفاقی قدرت خرید خانوارهای کم درآمد افزایش یافته و توانسته اند کالاهای اساسی مورد نیاز خود را تا حدودی تامین کنند.

به طور کلی در ایران، پرداخت یارانه نقدی، تنفس مصنوعی را برای جمعیت در معرض فقر فراهم می کند و در کوتاه مدت موثر است، اما به مرور زمان تورم این اثر حفاظتی را از بین می برد.

تعریف خط فقر مطلق بر اساس استانداردهای بین المللی
در سال ۲۰۲۲، بانک جهانی خط فقر مطلق جهان را بر حسب برابری قدرت خرید (PPP) 2.15 دلار در روز تعیین کرده است. به عبارت دیگر افرادی که مخارج روزانه آنها کمتر از ۲.۱۵ دلار است در فقر مطلق به سر می برند و در تامین نیازهای اولیه خود با مشکل مواجه هستند.

خط فقر مطلق به حداقل سطح درآمدی اطلاق می شود که برای رفع نیازهای اساسی یک فرد یا خانوار کافی باشد. این نیازها شامل غذا، آب آشامیدنی سالم، مسکن، آموزش اولیه و خدمات بهداشتی ضروری است. هزینه مسکن معمولاً بخش عمده ای از این نسبت را شامل می شود. به همین دلیل قیمت مسکن به عنوان شاخصی برای تعیین خط فقر مطلق در نظر گرفته می شود.

با استفاده از این شاخص مطلق می توان نشان داد که کدام کشورها از منظر بین المللی زیر خط فقر زندگی می کنند. البته ممکن است فقر در کشورهای در حال توسعه یا توسعه یافته متفاوت تعریف شود. بر اساس آخرین آمار منتشر شده توسط مرکز آمار، در سال ۱۴۰۱ از جمعیت ۸۴ میلیون و ۷۰۰ هزار نفری کشور، ۳۴۷ هزار و ۲۷۰ نفر زیر خط فقر مطلق جهانی زندگی می کنند.

روند جمعیت زیر خط فقر در ایران
در سال ۲۰۰۴، ۵۲۷ هزار نفر از مردم کشور در فقر مطلق زندگی می کردند. این روند تا سال ۲۰۰۸ صعودی بود و در سال ۲۰۰۸ با ۶۸۸۰۰۰ نفر به اوج خود رسید. با روی کار آمدن دولت دهم، پرداخت یارانه نقدی از پایان سال ۹۲ آغاز شد که یارانه ۴۵ هزار و ۵۰۰ تومانی قدرت خرید دهک های کم درآمد را به میزان قابل توجهی افزایش داد. به طوری که در سال ۲۰۱۹ تعداد افراد زیر خط فقر مطلق به حداقل ۶۱۰۰۰ نفر رسیده است. البته در این آمار جای سوال دارد چرا که پس از مدتی با افزایش چشمگیر نرخ ارز و تورم، تاثیر مثبت یارانه ها بر معیشت خانوارهای کم درآمد کاهش یافت.

با روی کار آمدن دولت یازدهم ۹۲ هزار نفر با فقر مطلق دست و پنجه نرم می کردند. تا سال ۲۰۱۶ با وجود توافق برجام و وضعیت خوب اقتصادی، تعداد افراد زیر خط فقر مطلق ثابت و حدود ۲۰۰ هزار نفر بود.

در سال ۲۰۱۷، با خروج ایالات متحده از برجام، تضعیف اقتصاد و افزایش شدید نرخ ارز، افراد بیشتری به زیر خط فقر مطلق سقوط کردند. به طوری که جمعیت زیر خط فقر مطلق از ۲۱۹ هزار نفر در سال ۱۳۹۵ به ۴۱۸ هزار نفر در سال ۱۳۹۶ رسیده است که با ادامه این روند و شروع بحران کرونا، این رقم در سال ۲۰۱۹ به ۶۵۹ هزار نفر رسید. بالاترین رقم ثبت شده از سال ۲۰۰۸

تاثیر یارانه نقدی بر افراد فقیر
افزایش جمعیت زیر خط فقر مطلق از سال ۱۳۹۱ تا ۱۳۹۶ به دلیل ثابت بودن میزان یارانه نقدی و عدم تناسب آن با نرخ تورم بوده است. در این دوره یارانه نقدی ۴۵ هزار و ۵۰۰ تومان بود که افزایش نرخ تورم و ارز باعث شد قدرت خرید دهک های پایین درآمدی بیش از پیش کاهش یابد. از سال ۱۳۹۷ میزان یارانه به ۱۰۰ هزار تومان افزایش یافته است که باز هم با توجه به شرایط ناپایدار اقتصادی و بالا بودن نرخ ارز و تورم، جمعیت زیر خط فقر مطلق افزایش خواهد یافت.

در سال ۱۴۰۰ جمعیت زیر خط فقر به ۶۰۵ هزار نفر کاهش یافت و در سال ۱۴۰۱ به ۳۴۷ هزار نفر رسید. یکی از دلایل اصلی افزایش یارانه نقدی دولت سیزدهم است. بر این اساس خانوارهای دهک اول تا سوم به ازای هر نفر ۴۰۰ هزار تومان و خانوارهای دهک چهارم تا نهم ۳۰۰ هزار تومان دریافت می کنند.

بررسی ها نشان می دهد که افزایش یارانه نقدی باعث کاهش جمعیت زیر خط فقر مطلق جهانی و افزایش قدرت خرید خانوارهای کم درآمد تا حدودی می شود. این نشان می دهد که خانوارهای دهک های پایین درآمدی با کمک یارانه نقدی توانسته اند بیشتر نیازهای اولیه خود را تامین کنند. به طور کلی روند جمعیت زیر خط فقر مطلق در کشور متناسب با پرداخت یارانه نقدی و افزایش آن تغییر کرده است.