اعتراف خاندوزی بعد از پایان وزارت: حذف ارز ترجیحی اشتباه بود؛ سازمان برنامه فشار آورد

سید احسان خاندوزی وزیر اقتصاد و دارایی در واکنش به اتفاقات سال ۱۴۰۱ و حذف ارز ترجیحی در سال جاری گفت: ماجرای ارز ۴۲۰۰ تومانی یکی از جدی ترین و بحث برانگیزترین نکات در سیاست دولت بود. .

افق میهن به نقل از تسنیم، یکی از عوامل تورمی احتمالی در اقتصاد ایران در دوره شهید رئیسی از نگاه مردم و برخی کارشناسان حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی بود. واقعیت این است که در ۶ تا ۷ ماه اول دولت شهید رئیسی تا زمانی که ارز ۴۲۰۰ تومانی وجود داشت، ثبات نسبی اقتصادی و تورم کمتری را تجربه کردیم، اما پس از حذف این ارز، قیمت ها افزایش چشمگیری داشت. در این باره تحلیل های مختلفی وجود دارد. بزرگ شد؛ برخی این افزایش قیمت را ناشی از افزایش نرخ ارز دانستند و برخی دیگر مشکلات تولید را عامل اصلی دانستند. فارغ از عوامل دیگر، سوال اصلی این است که چه شد که دولت شهید رئیسی با وجود همه تبعاتی که پیش بینی می شد و تذکراتی که در این زمینه داده شد، تصمیم به حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی گرفت؟

سید احسان خاندوزی وزیر اقتصاد و دارایی در واکنش به اتفاقات سال ۱۴۰۱ و حذف ارز ترجیحی در سال جاری گفت: ماجرای ارز ۴۲۰۰ تومانی یکی از جدی ترین و بحث برانگیزترین نکات در سیاست دولت بود. . همانطور که می دانید حذف ارز ترجیحی برای برخی کالاها به دلایل متعددی از سوی کارشناسان و تحلیلگران اقتصادی مطرح شد، اما نمی خواهم همه آن بحث ها را بازگو کنم، اما به هر حال این تصمیم به یک تکلیف قانونی تبدیل شد. بر اساس قانون بودجه سال ۱۴۰۰ دولت موظف شد در سال جاری با ارز ترجیحی خداحافظی کند و به جای آن از روش های حمایتی دیگری برای مردم استفاده کند.

اجرای مصوبه مجلس مبنی بر حذف ارز ترجیحی و نظر مخالف وزارت اقتصاد

وی افزود: به همین دلیل دولت موظف شد برای کل سال ۱۴۰۰ تنها ۸ میلیارد دلار ارز ترجیحی اختصاص دهد که در نیمه اول سال تقریباً این میزان مصرف شد و دولت مجبور به اجرای مصوبه شد. مجلس اگرچه ما در وزارت اقتصاد و دارایی با این زمان بندی و جزئیات موافق نبودیم، اما مسئولیت کل پروژه با سازمان برنامه بود.

سازمان برنامه اصرار داشت که این کار را انجام دهد، حتی قبل از رای اعتماد، سازمان برنامه به من گفته بود که; شما که می خواهید از مجلس رای اعتماد بگیرید، بدانید که ما قطعا چنین اقدامی را در ستاد اقتصادی دولت پیگیری خواهیم کرد و شما نیز همراه آن خواهید بود.

خاندوزی اظهار داشت: بعداً هم در مورد زمان بندی و هم در مورد نحوه حذف ارز ترجیحی نظرات خود را ارائه کردیم. وی گفت: حتی در ماه منتهی به حذف ارز ترجیحی با مسئولان مکاتبه کردیم، برخی مسئولان نیز گلایه کردند و ناراحت شدند. گفتند که؛ «چرا پیشنهاد تضعیف یا تعلیق اجرای این سیاست را دارید؟»، در هر صورت این یک اقدام الزام آور قانونی بود.

همچنین با توجه به آغاز جنگ اوکراین در همان سال ۱۴۰۰ و شکاف قیمتی با کشورهای همسایه که منجر به قاچاق گسترده کالا شد، چشم‌انداز این بود که در سال‌های آتی نه تنها با ۱۰ یا ۱۲ میلیارد دلار مواجه باشیم. اما تعداد بسیار بیشتری ارز ترجیحی. ممکن است اصلاً در دسترس نباشد. در این شرایط اجرای این سیاست می تواند بانک مرکزی را مجبور به استفاده از پایه پولی خود کند و این امر آثار تورمی دیگری را به همراه خواهد داشت.

چگونه از تکرار تجربه تلخ سال ۲۰۱۸ در سال ۱۴۰۱ جلوگیری کنیم؟

وزیر اقتصاد با بیان اینکه این جمع بندی در دی ماه سال ۱۴۰۰ در ستاد هماهنگی اقتصادی پیشنهاد شد که مقدمات لازم برای حذف ارز ترجیحی فراهم شود، گفت: اما هنوز همه جوانب آماده نشده بود. آقای رئیس جمهور قویاً تاکید کرد که باید یک روش حمایتی جایگزین تهیه شود تا کمترین فشار را بر اقشار ضعیف جامعه وارد کند. برخی از نهادهایی که قول داده بودند این پشتیبانی جایگزین را از طریق سیستم های IT خود ارائه دهند، به تعهدات خود عمل نکردند.

این مشکل باعث شد تا اجرای این سیاست تا پایان سال و شب عید و ابتدای سال ۱۴۰۱ به تعویق بیفتد و در وزارت اقتصاد توانستیم اقداماتی را برای جلوگیری از توزیع بی رویه آرد و خروج آن انجام دهیم. از کشور و شواهدی وجود داشت که این خطر در روزهای پنجم و ششم واقعی بود و نه خیالی. فروردین ۱۴۰۱ شخصا با آقای رئیس جمهور مکاتبه کردم و حلالیت خواستم.

وی ادامه داد: آقای رئیس جمهور هم اشاره کردند دستگاهی که ماه ها قولش را داده بودند نمی تواند کارش را به درستی انجام دهد. ما این مسئولیت را پذیرفتیم و تصمیم گرفتیم این موضوع را پیگیری کنیم، هرچند ارتباط مستقیمی با حوزه کاری ما نداشت. در نهایت سیستم های توزیع هوشمند آرد با همکاری بانک سپه و سایر دوستان به ثمر نشست و این سیاست در نهایت اردیبهشت ۱۴۰۱ رسما اجرا شد.

سعی شد اثرات آن بر قیمت ها کنترل شود و میزان یارانه نقدی به گونه ای باشد که اقشار ضعیف فشار کمتری را احساس کنند. برخلاف تجربه تلخ سال ۱۳۹۷، در این تجربه دولت تاکید کرد که قبل از اجرای سیاست، میزان پرداختی ها مشخص شود تا جامعه بداند یارانه نقدی جبران می شود.

کنترل نیاز به واردات گندم با هوشمندی

خاندوزی با اشاره به اینکه این سیاست باید به تدریج وابستگی به واردات کالاهای اساسی را کاهش دهد، گفت: همچنین لازم بود از سایر ابزارهای غیر قیمتی و هوشمندسازی جریان تولید و توزیع نهاده ها و کالاها در اقتصاد استفاده شود. این تجربه نشان داد که هوشمندسازی یارانه آرد توانست از سال ۱۳۹۷ مصرف آرد خبازی را در کشور کاهش دهد، این نشان می دهد که سیستم های قدیمی نواقصی داشتند که اکنون تا حد زیادی برطرف شده است.

درس های مهم برای آینده؛ لزوم استفاده از ابزارهای غیر قیمتی به جای ایجاد بحران قیمت

وی تاکید کرد: در نهایت اگر به مرحله ای برسیم که نیاز به اصلاح سیاست های ارزی برای کالاهای اساسی داشته باشیم، تجربه حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی و سیاست های سال ۱۴۰۱ می تواند درس های مهمی برای آینده به همراه داشته باشد. اولین نکته این است که باید از ابزارهای دیگر استفاده کنیم. ارزان و هوشمندسازی سود برد.

نکته دوم اینکه اگر تصمیمی برای اصلاح قیمت گرفته می شود باید به تدریج و مرحله به مرحله انجام شود و برای هر کالای اساسی بسته مشخصی تعریف شود. اجرای موفق هر سیاست اقتصادی مستلزم توجه به جزئیات و در نظر گرفتن شرایط خاص هر کالا است.

بسته تخصصی برای اصلاح قیمت هر کالا یا محصول مورد نیاز است

وزیر اقتصاد با بیان اینکه نمی توان تنها به ابزار قیمت گذاری تکیه کرد، گفت: همانطور که می دانید تجربه هوشمندسازی یارانه آرد علیرغم برخی کاستی ها که به خوبی از آن آگاه هستیم و مردم شاهد آن بوده اند، توانسته است یکی را مطرح کند و نیم میلیون در یک سال و نیم کاهش مصرف آرد خبازی در کشور و بازگرداندن مصرف آرد خبازی در سال ۱۴۰۲ به میزان مصرف سال ۲۰۱۸.

این بدان معناست که مردم نسبت به پنج سال قبل آرد پخت کمتری مصرف می‌کنند، در حالی که مصرف نان افزایش یافته است که نشان می‌دهد نشتی‌ها، نشت‌ها و ضایعات زیادی در سیستم قدیمی وجود داشته است که اکنون تا حد زیادی تحت کنترل است.

بنابراین این تجربه یکی از ابزارهای قابل استفاده است. البته دسته دیگری از اقدامات وجود دارد که در صورت تصمیم گیری برای اصلاح سیاست های قیمتی باید به تدریج و مرحله به مرحله اجرا شود. برای هر کالا یا کالای اساسی که ارز ترجیحی به آن تعلق می گیرد باید بسته خاصی تعریف شود.

وی افزود: برای دارو به دلیل حساسیتی که دارد و برای جلوگیری از آسیب به افراد نیازمند شرایط خاصی هستیم که باید متفاوت از محصولاتی مانند آرد، سویا و روغن عمل کند. به همین ترتیب، برای گوشت قرمز، دامداری ها، گوشت سفید، مرغداری ها و جوجه کشی ها باید روش های متمایزی در نظر گرفته شود، اینها جزئیاتی است که موفقیت یک سیاست اقتصادی را تعیین می کند.

توصیه ای به دولت بعدی؛ اصلاح قیمت ها برای اقتصاد، تاب آوری جامعه و مردم خوب نیست

خاندوزی در پایان تاکید کرد: در نهایت هیچ نسخه کلی و همیشه موفقی وجود ندارد که بتوان گفت; اگر قیمت ها را درست تنظیم کنیم، همه مشکلات حل می شود.»، ممکن است در بلندمدت یا با هزینه های بسیار بالا به نتیجه برسیم، اما قطعا این رویکرد نمی تواند برای اقتصاد ایران و تاب آوری جامعه و مردم ما مفید باشد.