اشتغال زنان؛ شعارهایی که شغل نشد / سهم زنان از وعده‌های وزیر کار فقط کلمه است نه شغل

به گزارش افق میهن، نرخ مشارکت زنان در نیروی کار در آمارهای رسمی ۱۴.۴ درصد است، این در حالی است که آمارهای غیررسمی از نرخ مشارکت زنان در بازار کار کشور ۱۲.۸ درصد حکایت دارد. در هر صورت این میزان مشارکت در مقایسه با میانگین جهانی که بالای ۴۸ درصد است بسیار پایین است. همچنین طبق آمار رسمی بیش از ۷۰ درصد جمعیت غیرفعال (افرادی که نه شاغل هستند و نه جویای کار) را زنان تشکیل می دهند.

براساس آمارهای بازار کار جهانی، ایران از نظر نابرابری (نسبت نرخ مشارکت نیروی کار مردان به نرخ مشارکت نیروی کار زنان) بالاترین آمار را در جهان دارد. در مقایسه منطقه ای، وضعیت ایران نسبت به کشورهای همسایه، منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا که نرخ اشتغال زنان در آن حدود ۱۹ درصد است، ضعیف تر است.

بنابراین می توان گفت که میزان مشارکت زنان در بازار کار ایران بسیار پایین است. نسبت زنان به مردان در استخدام رسمی یا بیمه نیز بسیار پایین است. آن طور که وزیر تعاون، کار و امور اجتماعی در یکی از مصاحبه های خود اعلام کرد این نسبت در بین زنان ۲۵ درصد و مردان ۷۵ درصد است.

از سوی دیگر، شکاف جنسیتی به دلیل مشارکت پایین و کیفیت اشتغال (ساعت کار، دستمزد، امنیت شغلی) زیاد است. روند رشد اشتغال زنان در ایران در مقایسه با سایر کشورهای منطقه بسیار کند برآورد شد.

نگاهی به برنامه های احمد میدری برای اشتغال زنان

بحث تحقق وعده ها موضوعی است که به نوعی در همه دولت ها مطرح می شود. در بین دولتمردان ایرانی، ارائه برنامه ها و مردم برای کسب رأی و رسیدن به جایگاه مطلوب خود که نمی توانند در عرصه عمل ارزیابی کنند، به یک رویه نامناسب تبدیل شده است.

احمد میدری، وزیر کار در دولت چهاردهم، در برنامه‌هایی که برای تصدی وزارت تعاون، کار و امور اجتماعی به مجلس ارائه کرد، بخش مهمی را به ارتقای اشتغال زنان و تدوین مقررات و سازوکارهای اجرایی «برنامه اشتغال زنان با در نظر گرفتن نقش زنان در خانواده» اختصاص داده بود. از جمله، تاکید بر توانمندسازی زنان، توجه به نقش و مسئولیت های زنان در خانواده و جامعه، یا توسعه اشتغال زنان از طریق بخش تعاون، شرکت های تعاونی و فعالیت های کارآفرینی است.

از سوی دیگر باید برنامه ملی مشاغل خانگی برای زنان تدوین شود و این برنامه شامل گروه هایی مانند زنان سرپرست خانوار، زنان خانه دار، فارغ التحصیلان و سالمندان توانمند باشد. یکی دیگر از برنامه ها تقویت بانک اطلاعات بازار کار و داده ها و شاخص هایی بود که بتواند مبنای صحیح و منسجمی را برای سیاست گذاری فراهم کند.

برنامه های اشتغال زنان اجرا نشد

اما نگاهی به کارنامه دو ساله احمد میدری وزیر تعاون، کار و امور اجتماعی نشان می دهد که برنامه های نوشته شده بر روی کاغذ اگرچه قابلیت ارتقای وضعیت اشتغال زنان در جامعه را داشته و در صورت اجرا حداقل وضعیت اشتغال زنان را بهبود می بخشد، اما این برنامه ها همچنان بر روی کاغذ می درخشد و هنوز به مرحله اجرا نرسیده است.

به گفته بسیاری از فعالان کارگری، برخلاف وعده های وزیر کار، دولت حتی در زمینه اشتغال خانوار و طرح های ویژه برای اشتغال زنان، برنامه مشخصی ارائه نکرده است. از سوی دیگر، شکاف جنسیتی هنوز بسیار زیاد است و روند بهبود کند است. در واقع وعده های داده شده فاقد ضمانت اجرای مورد نیاز است.

سهم زنان در بازار کار فقط یک شعار است

مینا رسولی، فعال کارگری و عضو یکی از تشکل های کارگری در این زمینه افق میهن وی می گوید: بیش از دو دهه است که دولت ها قول ارتقای حضور زنان در بازار کار را داده اند اما در عمل هیچ اقدام جدی در این زمینه انجام نشده است. آقای میدری در جریان ارائه به مجلس از «تسهیل اشتغال زنان در بخش تعاون»، «ایجاد تعاونی‌های ویژه زنان» و «ایجاد برنامه ملی مشاغل خانگی» صحبت کرد، اما در محیط کار همچنان شاهد همان تبعیض‌های قدیمی و موانع ساختاری هستیم.

وی ادامه می دهد: از قول ایجاد بانک اطلاعاتی جامع در مورد بازار کار زنان خبری نیست. ما حتی نمی دانیم دقیقا چه تعداد از زنان شاغل در چه بخش هایی کار می کنند یا چه نسبتی از بیمه شدگان واقعی را تشکیل می دهند. بدون داده ها و آمار، سیاست گذاری فقط روی کاغذ معنا پیدا می کند.

برنامه هایی مانند «امکانات مشاغل خانگی» در تبلیغات مؤثرتر شده اند

رسولی در پاسخ به این سوال که آیا سیاست‌های فعلی وزارت کار در بهبود وضعیت زنان شاغل تأثیر داشته است یا خیر، پاسخ می‌دهد: واقعیت این است که طرح‌هایی مانند «امکانات کار در منزل» بیشتر شبیه به تبلیغات شده است. تعداد محدودی وام های خرد ارائه می شود، اما بدون آموزش، بازاریابی یا پشتیبانی تولید. زنانی که از این طرح ها استفاده می کردند، اغلب به دلیل رکود بازار یا نبود شبکه توزیع، پس از چند ماه کار خود را ترک می کردند.

دستمزد زنان همچنان کمتر از مردان است/ وعده وزارت کار برای اصلاح نظام پرداخت و نظارت بر دستمزدهای تبعیض آمیز هنوز محقق نشده است.

این فعال کارگری با اشاره به مشکل تبعیض دستمزدی نیز خاطرنشان کرد: در کارگاه های کوچک و کارخانه های نساجی یا مواد غذایی همچنان دستمزد زنان کمتر از مردان است. زیرا کارفرما می داند که زنان به دلیل مشکلات مالی و نداشتن گزینه های دیگر حاضرند با دستمزد کمتری کار کنند. وعده وزارت کار برای اصلاح نظام پرداخت و نظارت بر دستمزدهای تبعیض آمیز تاکنون محقق نشده است.

برخلاف وعده‌های وزیر کار، زنان سرپرست خانوار بیش از گذشته درگیر مشاغل بی‌ثبات و بدون بیمه هستند.

مینا رسولی در بخشی دیگر از سخنان خود یکی از وعده های ملموس میدری را ایجاد «نظام حمایت اجتماعی از زنان سرپرست خانوار در مسیر اشتغال پایدار» می داند و می گوید: برخلاف وعده های داده شده در این زمینه، اکنون زنان سرپرست خانوار بیش از گذشته درگیر مشاغل ناپایدار و بدون بیمه شده اند. در بسیاری از مناطق حاشیه ای، زنان تنها منبع درآمد خانواده هستند اما از حمایت بیمه ای برخوردار نیستند. طرح راه اندازی تعاونی های محلی و پایدار برای آنها هنوز به صورت پایلوت اجرایی نشده است.

وزارت کار باید فراتر از صحبت کردن و نوشتن مقررات اقدام کند

وی تاکید می کند: وزارت کار باید از مقررات سخنرانی و تحریریه خارج شود. اگر در یک شهر صنعتی از هر ده کارگر فقط دو نفر زن باشند و این دو نفر شغل مطمئنی نداشته باشند، نمی توان گفت که سیاست گذاری موفق بوده است.

رسولی با اشاره به اظهارات اخیر وزیر کار مبنی بر تمایل کارفرمایان به استخدام زنان، افزود: آقای میدری گفتند کارفرمایان حاضر به استخدام زنان هستند زیرا زنان حاضرند با حقوق کمتری کار کنند! این نشانه‌ای از سیاست‌های حمایتی نیست، بلکه نشان‌دهنده شکاف جنسیتی در دستمزد و استثمار است. دولت باید حقوق برابر زنان و مردان را قانون گذاری و نظارت کند و این وضعیت را به عنوان مزیت معرفی نکند.

این فعال کارگری در خاتمه می گوید: وزیر کار در برنامه خود قول داده بود که به طور مرتب شاخص «برابری جنسیتی در اشتغال» را منتشر کند تا ارزیابی عمومی انجام شود، اما تا به امروز چنین شاخصی نه ایجاد و نه منتشر شده است. اگر شفافیت وجود نداشته باشد، نمی توانیم از پاسخگویی صحبت کنیم. زنان شاغل در ایران هنوز در حاشیه هستند و شعارهایشان فقط حرف است نه شغل.