بانک مرکزی بازار دلار دیجیتال را به هم ریخت| دستوری برای انتفاع سفته بازان!

علیرضا مبصر; مبادله: بانک مرکزی در اقدامی غیرمنتظره، روز پنجشنبه ۶ ماه مه، تمامی درگاه‌های پرداخت صرافی‌های ارز دیجیتال را بدون اعلام هیچ اطلاعیه‌ای مسدود کرد. این اقدام که واکنش های گسترده فعالان بازار مالی را در پی داشت، بازار تتر یا بهتر است بگوییم دلار دیجیتال را نیز دچار اختلال جدی کرد. جالب اینجاست که این نوسانات غیرمنتظره فرصت های معاملاتی ویژه ای را برای برخی سرمایه گذاران ایجاد می کند. اما با قطعیت نمی توان گفت که این تصمیم با هدف بازگرداندن ثبات به بازار ارز بوده است. آنچه مسلم است اقدامات دستوری بانک مرکزی برای کنترل قیمت ارز همچنان بر اثر آن یعنی قیمت متمرکز است در حالی که عامل اصلی یعنی انتظارات تورمی فراموش شده است. این مقاله به بررسی ابعاد مختلف اقدام ناگهانی بانک مرکزی برای مسدود کردن درگاه های پرداخت صرافی های ارز دیجیتال می پردازد. علاوه بر این، فرصت‌های سفته‌بازی کوتاه‌مدت که به دنبال این تصمیم در بازارهای تتر و دلار به وجود آمده است مورد بحث قرار گرفته و تأثیر آنها بر تعادل بازار و رفتار سرمایه‌گذاران تحلیل می‌شود.

بانک مرکزی و اقدامی جنجالی که بازار تتر را تکان داد!

بانک مرکزی در ششمین ماه سال ۱۴۰۳ در اقدامی غیرمنتظره و جنجالی تمامی درگاه های پرداخت مربوط به ارزهای دیجیتال را بدون ذکر دلیل مسدود کرد، تصمیمی که خشم و نارضایتی بسیاری از فعالان این حوزه را برانگیخت. پس از این اقدام برخی رسانه ها آن را تلاش برای کنترل قیمت ارز و بازگرداندن ثبات به بازار تعبیر کردند. اما کارشناسان و فعالان حوزه ارزهای دیجیتال بر این باورند که چنین تصمیماتی نه تنها نمی تواند مشکل را حل کند، بلکه بی اعتمادی بیشتری را در بازاری که از قانون گریزی و فقدان چارچوب شفاف رنج می برد، دامن می زند.

در سال‌های اخیر، ارزهای دیجیتال به‌عنوان سپری در برابر تورم مورد توجه عموم قرار گرفته‌اند، اما چنین اقدامات بی‌سابقه‌ای با فضایی که فعالان این فضا فرصت دفاع از حقوق خود را ندارند، غریبه نیست. کارشناسان معتقدند تا زمانی که قانون جامع و شفافی برای این بازار تدوین نشود، فعالان همواره با سیاست های موقت و غیرقابل پیش بینی مواجه خواهند بود.
جالبتر این است که بسیاری از تحلیلگران معتقدند که قوانین در این زمینه تنها زمانی جدی می شود که دولت تصمیم بگیرد از این دارایی های نوظهور به عنوان منبعی برای جبران کسری بودجه خود استفاده کند و مالیات های سنگینی بر آنها وضع کند. در این میان این سوال اساسی مطرح می شود که آیا چنین رویکردی به جای اصلاح ساختارها، مسیر رشد و پویایی این بازار را می بندد یا راه شفافیت و اعتماد را هموار می کند؟

زلزله در بازار ارز؛ تصمیمی که اوضاع را متشنج کرد!

این اقدام غیرمنتظره بانک مرکزی که در شرایطی رخ داد که قیمت دلار تا مرز ۸۰ هزار تومان سقوط کرد، پیامدهای گسترده ای داشت. بسیاری از شهروندانی که از دلار دیجیتال به عنوان پناهگاه امن استفاده کرده بودند، زیرا می‌ترسیدند که ارزش دارایی‌هایشان در صورت شوک‌های قیمتی کاهش یابد، دیگر قادر به خرید تتر با بسته شدن درگاه‌های پرداخت ارز دیجیتال نبودند. این محدودیت موجی از چرخش را در بازار نقدی دلار به راه انداخت که نتیجه ای جز افزایش نوسانات قیمت ارز در بازار آزاد نداشت.

بازار آزاد ارز در اولین ساعات پس از این تصمیم، نوسانات قیمتی وحشی و غیرقابل پیش بینی را تجربه کرد، روندی که برای چند روز ادامه داشت. از سوی دیگر، مسدود شدن درگاه های پرداخت توسط بانک مرکزی منجر به کاهش شدید تقاضا برای ارز دیجیتال در میان معامله گران ایرانی شد. زیرا امکان شارژ آنلاین حساب ها از بین رفت. این کاهش تقاضا تاثیر زیادی بر قیمت تتر در بازار داخلی داشت و شکاف غیرمنتظره ای بین قیمت دلار آزاد و تتر ایجاد کرد.

این اختلاف قیمت که در شرایط عادی حدود ۱ تا ۲ درصد است گاهی به ۵ درصد هم می رسید. به عبارت دیگر، در برخی معاملات، قیمت دلار در بازار آزاد حتی تا ۵ درصد بالاتر از قیمت تتر معامله شد، وضعیتی که نه تنها تعادل بازار را بر هم زد، بلکه برخی فرصت‌های سفته‌بازی کوتاه‌مدت را نیز ایجاد کرد. . چنین تحولاتی نشان می دهد که اقدامات تسریع شده و اجباری نه تنها نمی تواند ثبات را به بازار بازگرداند، بلکه بستری را برای نوسانات بیشتر فراهم می کند.

اقدامات غیرمنتظره و برنامه ریزی نشده همیشه به نفع یک شرکت کننده در بازار نیست، بلکه جریان طبیعی بازار را مختل می کند. علاوه بر این، فرصت‌های گمانه‌زنی کوتاه‌مدت را برای برخی فراهم کرد

دلالان تنها ذینفع این اقدام هستند!

دخالت ناگهانی بانک مرکزی و پیامدهای آن منجر به نوسانات شدید در بازار ارز شد و اختلاف قیمت دلار آزاد و دلار دیجیتال (Tether) فرصت بی نظیری را برای دلالان ایجاد کرد. در همین حال، معامله‌گران به روش‌های پرخطر روی آوردند، از جمله خرید Tether از طریق کانال‌های غیررسمی رسانه‌های اجتماعی، که در سال‌های اخیر با وجود خطرات گسترده شده است. از سوی دیگر برخی صرافی ها با ارائه راهکارهای جایگزین مانند برداشت از حساب ها از طریق شناسه بانکی، پایا یا ساتنا سعی در پر کردن این شکاف داشتند که البته این راهکارها به دلیل پیچیدگی اجرا، کار را برای سرمایه گذاران دشوارتر می کرد.

طی دو روز گذشته، با افزایش تقاضا برای تتر و بازگشت تعادل نسبی، این ارز دیجیتال به سرعت تفاوت قیمت خود را در برابر دلار بازار آزاد پاک کرد. این بدان معناست که قیمت تتر رشد مثبت حدود ۵ درصدی را در مدت مشابه ثبت کرد و شکاف قیمتی حاصل از آن به میزان قابل توجهی کاهش یافت. این تحولات فرصت منحصر به فردی را برای سفته بازان برای کسب سودهای کوتاه مدت ایجاد کرد.

با این حال برخی از فعالان بازار به این رویداد بدبینانه نگریستند و پیشنهاد کردند که خود بانک مرکزی نیز می تواند از این اقدامات بهره مند شود. این گمانه زنی ها در درجه اول ناشی از بی اعتمادی عمیقی است که در میان فعالان اقتصادی نسبت به نهادهای بالادستی ایجاد شده است. اگرچه نمی توان این ادعاها را به طور قطع تأیید کرد، اما بی ثباتی و عدم شفافیت در سیاست باعث ایجاد چنین دیدگاه هایی شده است که پیامدهای آن ممکن است اعتماد عمومی به نهادهای اقتصادی را بیشتر تضعیف کند.

کنترل قیمت با دستورات دستوری؛ راهی که همیشه شکست می خورد!

بانک مرکزی در سال های اخیر تلاش زیادی برای کنترل نرخ ارز و دستیابی به اهداف مهمی از جمله کنترل تورم در محدوده ۲۰ تا ۲۵ درصد و افزایش سطح دستمزدها بدون از بین بردن اهداف تورمی داشته است. اما این اهداف به دلیل پیچیدگی ساختاری و خطرات فراوانی که اقتصاد کشور را تهدید می کند به یک آرزوی دور از ذهن تبدیل شده است.
به این ترتیب بانک مرکزی مجبور شد به اقداماتی مانند قیمت گذاری اجباری ارزها در سامانه نیما (از سال ۱۳۹۶) و اقدامات خصمانه مانند مسدود کردن درگاه های پرداخت مربوط به ارزهای دیجیتال متوسل شود. چنین اقداماتی که به جای تقویت امنیت و شفافیت بازار و تسهیل مبادلات ارزی منجر به مداخلات ناموفق می شود، معمولاً نتیجه ای جز تشدید نوسانات و افزایش بی اعتمادی به بازار نداشته است.

با این حال نمی توان موفقیت های اخیر بانک مرکزی را نادیده گرفت. ورود نظام پولی جدید در آذرماه که گامی در جهت کاهش رانت خواری و فساد در تخصیص ارز برداشته است، نشان می دهد که مسیر اصلاحات اگرچه دشوار است اما قابل اجرا است. از این منظر، در صورت اتخاذ رویکرد اصولی و شفاف‌تر، می‌توان به آینده سیاست‌گذاری بانک مرکزی امیدوار بود.

تجربه نشان داده است که اقدامات خصمانه و دستکاری نهادهای بالادستی در بازار در دهه‌های اخیر در نهایت کار را بدتر کرده و اقتصاد غیر قابل کنترل‌تر شده است.

خلاصه در یک نگاه

اقدام ناگهانی بانک مرکزی برای مسدود کردن درگاه‌های پرداخت ارزهای دیجیتال منجر به نوسانات شدید در بازار ارز و دلار دیجیتال شد و فرصت‌هایی را برای دلالان باز کرد. این سیاست که برای کنترل قیمت ارز و تورم اعلام شد، با واکنش‌های انتقادی گسترده‌ای همراه شد و ضعف‌های قانون‌گذاری و شفافیت را برجسته کرد. اگرچه اقداماتی مانند معرفی یک سیستم پولی جدید بار رانت جویان را کاهش داده است، دستورالعمل های سیاستی همچنان ناکارآمدی خود را نشان می دهد و نیازمند اصلاحات ساختاری و رویکردهای شفاف تر است.