حذف بی‌سر و صدای یارانه دهک‌های بالا؛ کاهش 8 میلیون یارانه‌بگیر در 8 ماه
بر اساس بررسی های انجام شده، دولت ضمن حذف یارانه ۸ میلیون و ۸۸۴ هزار و ۱۸۳ نفر از یارانه بگیران، مقرر کرد یک میلیون و ۸۴ هزار و ۵۸۶ نفر به پایین ترین دهک های یارانه ای اضافه شود.
افق میهن، بررسی آمارهای منتشر شده از حذف یارانه افراد نشان می دهد که دولت در ۱۰ ماه گذشته علاوه بر حذف یارانه ۳ دهک بالا (دهک ۸ تا ۱۰) تعداد خانوارهای ۳ دهک اول را افزایش داده است. آخرین بررسی های «فرهیختگان» نشان می دهد که جمعیت ۳ دهک اول ۲۷ میلیون و ۶۸۷ هزار نفر در اسفند ۱۴۰۳ تا ۲۸ میلیون و ۷۷۲ هزار آبان ۱۴۰۴ افزایش یافته است. در همین مدت جمعیت دهک های ۴ تا ۹ از ۵۰ میلیون و ۷۵۹ هزار نفر به ۴۱ میلیون و ۸۷۴ هزار نفر کاهش یافته است. به این ترتیب دولت در این مدت ضمن حذف یارانه ۸ میلیون و ۸۸۴ هزار و ۱۸۳ نفر از یارانه بگیران، مقرر کرد یک میلیون و ۸۴ هزار و ۵۸۶ نفر به پایین ترین دهک های یارانه ای اضافه شود.
یارانه ها چگونه حذف شد؟
هفته اول آبان ماه احمد میدری وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی برای ارائه گزارشی به نمایندگان در خصوص رسیدگی به امور معیشتی خانوارهای کم درآمد و نظام عشر به مجلس رفت. وی گفت: مبنای وزارت متبوعش برای شناسایی ۳ دهک پردرآمد بر مبنای «درآمد» است. میدری گفت: اگر خانواده ای سه نفره و صاحب خانه ماهیانه ۳۰ میلیون تومان درآمد داشته باشد در دهک هشتم قرار می گیرد و یارانه آن حذف می شود. برای خانواده ای که مستاجر است این رقم ۴۲ میلیون تومان است. میدری و همکارانش بر این اساس و با استفاده از «اطلاعات کد ملی افراد»؛ «اطلاعات نیروی انتظامی، بیمه ها، بانک مرکزی، بورس و…» مالیات بر درآمد افراد را تعیین کرده و در صورت اعتراض مردم اطلاعات دقیق خود را از بانک مرکزی اخذ کرده اند. با این چارچوب تا به امروز یارانه چند میلیون نفری که جزو دهک های بالا هستند حذف شده است.
منابع به دست آمده از این طریق قرار است برای پرداخت کالا و حمایت از دهک های پایین جامعه استفاده شود. البته نباید فراموش کرد که برخلاف دهک های ضعیف، حذف یارانه دهک های بالا تاثیر چندانی در وضعیت معیشتی آنها ندارد. آخرین گزارش مرکز آمار ایران از مخارج و درآمد خانوارها که در سال ۱۴۰۳ تهیه شده است، نشان می دهد در مناطق شهری کشور یارانه نقدی به طور متوسط نزدیک به ۴ درصد از کل درآمد خانوارها را به خود اختصاص داده است. این رقم در دهک های اول، دوم و سوم به ترتیب ۱۲.۱، ۸.۸ و ۶.۹ درصد بوده و در دهک چهارم معادل ۴.۹ درصد درآمد خانوار بوده است. این عدد در دهک های پنجم، ششم و هفتم به ترتیب ۴.۲، ۳.۸ و ۳.۳ درصد و در دهک های هشتم، نهم و دهم به ترتیب ۲.۹، ۲.۴ و ۱.۵ درصد بوده است.
بر اساس چهار گزارشی که میداری به مجلس داده است، در مرحله اول حذف یارانه که شامل چهار میلیون نفر می شود، تنها ۵ درصد و در مرحله دوم حذف یارانه که شامل سه میلیون نفر می شود، ۲۰ درصد به حذف یارانه خود اعتراض کرده اند. او البته از مجلس خواست برای تعیین «الگوی درآمدی» سه دهک بالا به دولت کمک کند. میدری البته تاکید کرد که وزارت متبوعش یارانه «معلولان، ایثارگران و بیماران خاص» را در روند حذف یارانه ها حذف نکرده است.
کاهش ۸ میلیونی یارانه بگیران در ۸ ماه
آمار مربوط به تعداد کل یارانه بگیران از سال ۸۹ تا آبان ۱۴۰۴ نکات قابل توجهی را نشان می دهد. به این ترتیب مجموع افرادی که از دولت یارانه دریافت کردند حدود ۶۴ میلیون و ۳۰۰ هزار نفر بود و در سال بعد با افزایش بیش از ۱۰ میلیون نفری جمعیت به حدود ۷۴ میلیون و ۹۰۰ هزار نفر رسید. این روند صعودی در سال‌های بعد ادامه یافت تا اینکه در سال ۲۰۱۹ به بیش از ۷۷.۵ میلیون نفر رسید. اما کمترین جمعیت ثبت شده یارانه بگیران در دهه نود مربوط به سال ۹۴ با تعداد ۷۴ میلیون و ۶۰۰ هزار نفر بوده است.
از ابتدای دهه جدید تاکنون جمعیت یارانه بگیران نه تنها کاهش یافته است. بلکه احتمالاً به دلیل افزایش جمعیت رشد کرده و از حدود ۷۷۴۰۰۰۰۰ نفر در سال ۱۴۰۰ به بیش از ۷۸ میلیون نفر در سال ۱۴۰۱ رسیده و در نهایت در سال ۱۴۰۲ رکورد ۸۱ میلیون نفر را شکست و از آن عبور کرده است. آمار یارانه بگیران در شهریور ۱۴۰۳ (آغاز فعالیت دولت چهاردهم) نشان می دهد که دولت به حدود ۷۸ میلیون و ۴۰۰ هزار نفر یارانه پرداخت کرده است. اما از اواخر سال گذشته دولت حذف دهک های بالای یارانه بگیران را آغاز کرد. دولت در نظر دارد سه دهک بالای درآمدی را از فهرست یارانه حذف کند. بر این اساس این جمعیت حدود ۷۸ میلیون نفری در فروردین ۷۰ میلیون و ۶۰۰ هزار نفر در این ماه آبان این ماه از راه رسیده است.
افزایش یک میلیون نفری به سه دهک اول، یارانه می گیرند
آمارها نشان می دهد که حدود ۸ میلیون نفر از جمعیت یارانه بگیران کاهش یافته است. اما سوال اینجاست که یارانه کدام عشر حذف شده است؟ اعداد و ارقام مربوط به جمعیت دریافت کننده یارانه نشان می دهد که در شهریور ماه سال گذشته بیش از ۵۰ میلیون و ۷۵۰ هزار نفر از دهک های چهارم تا نهم یارانه دریافت کرده اند. تعداد طبق آخرین آمار ماه آبان به حدود ۴۱ میلیون و ۸۷۴ هزار نفر رسیده است. بررسی ارقام دهک های اول تا سوم نیز نشان می دهد که در شهریور ماه سال گذشته تقریباً ۲۷ میلیون و ۶۸۷ هزار نفر یارانه دریافت کرده اند که این رقم در آبان ماه به حدود ۲۸ میلیون و ۷۷۲ هزار نفر رسیده است. در نهایت می توان گفت طبق قانون حذف سه رقم اعشاری بالا در سال جاری با جدیت دنبال می شود. به طوری که تعداد سه دهک ۸ میلیون و ۸۸۴ هزار نفر کاهش یافته و یک میلیون و ۸۴ هزار نفر به جمعیت دهک های یک تا سه اضافه شده است. در مجموع می توان گفت ۷ میلیون و ۷۹۹ هزار نفر از کل یارانه بگیران کاهش یافته است.
صرفه جویی ۲ هزار میلیارد تومانی در بودجه کشور
کاهش ۳ میلیون نفری جمعیت یارانه بگیران در شهریور موجب صرفه جویی حدود ۹۲۰ میلیارد تومانی در بودجه شد. با این فرض، اگر میانگین یارانه هر نفر را ۳۰۶ هزار تومان در نظر بگیریم، امروز با احتساب کاهش حدود ۷ میلیون و ۷۹۹ هزار و ۵۹۷ یارانه بگیر از فهرست دولت، بیش از دو همات یا دو هزار میلیارد تومان در بودجه کشور صرفه جویی شده است.
ضعف آماری در حذف و افزودن یارانه ها
اما یکی از موضوعاتی که همیشه مطرح می شود، ضعف آماری در پرداخت یارانه ها است. کارشناسان، محققان و اقتصاددانان نیز بارها به ضعف آماری و پیامدهای اقتصادی و اجتماعی آن پرداخته اند. آنها معتقدند که نمی توان افراد را تنها بر اساس تراکنش های بانکی به طور دقیق در دهک های درآمدی طبقه بندی کرد. معیارهایی مانند مالکیت «مسکن، مستغلات و خودرو»، دهک واقعی افراد را با آنچه در حساب بانکی آنها تعیین می کند، متفاوت می کند. بسیاری از املاک اعم از زمین و یا ساختمان های مسکونی سند رسمی ندارند یا ثبت نشده اند. متاسفانه تراکنش های پروکسی نیز این مشکل را تشدید کرده است.
به همین دلیل پایگاه رفاهی موجود هنوز با واقعیت فاصله دارد و آمار ناقص تصمیم گیری در مورد یارانه ها و حمایت های مالی را با مشکل مواجه می کند. قطعاً در درازمدت حرکت به سمت یک نظام مالیاتی جامع و درآمد پایه جهانی (UBI) ضروری است. این رویکرد مستلزم ایجاد بانک اطلاعاتی دقیق و کامل در سازمان مالیاتی است که تمامی آمارهای ثبت شده و ثبت نشده افراد را در بر می گیرد. بر اساس چنین مبنایی می توان مالیات و یارانه ها را به صورت عادلانه و هدفمند تعیین کرد.
