«خام‌خواری ایرانیان باستان»؛ مردان نمکی دوهزار و ۵۰۰ ساله دوزلاخ زنجان «وحشت‌زده» مردند
تحقیقات جدیدی که بر روی مردان نمکی معروف زنجانی انجام شده است، اطلاعات نابی از رژیم غذایی ایرانیان باستان و وحشتی که این معدنچیان دو هزار و پانصد سال قبل از مرگشان تجربه کرده اند، در اختیار ما قرار می دهد.
این مردان نمکی هزاران سال پیش در ته معدن دوزلخ در منطقه چهارآباد زنجان به طرز فجیعی جان باختند و معدن نمک آنها را بلعید و مومیایی کرد.
اولین آنها بیش از سی سال پیش در اولین مرحله کاوش در این کوه نمک کشف شد. سر بریده این مرد نمکی با موهای پرپشت و ریش سفید و گوشواره طلا به همراه چند چاقوی آهنی، یک چکمه چرمی و تکه های شورت پشمی با آثار ادرار و مدفوع در این کوه پیدا شد.
به نظر می رسد این مرد در حدود سال ۳۰۰ میلادی در زمان حکومت سلسله ساسانی از دنیا رفته است. در سال ۲۰۰۴ مرد نمکی دیگری در ۱۵ متری این مرد مو سفید پیدا شد و تا سال ۲۰۱۰ شش مومیایی دیگر در این معدن کشف شد.
اما یکی از نمادین ترین و شاید غم انگیزترین این مومیایی ها متعلق به یک نوجوان ۱۶ ساله بود. از فرم بدنش مشخص است که در آخرین لحظه دست هایش را بالا برده تا از چیزی محافظت کند.
تحقیقات بعدی نشان داد که همه این مردان در حوادث معدن دچار شکستگی شده و زیر آوار آن له شدند.
پنجمین مومیایی کشف شده رژیم غذایی مردم آن زمان را فاش کرد. مقدار قابل توجهی تخم کرم نواری در روده او وجود داشت که احتمالاً نشان دهنده رژیم غذایی حاوی گوشت خام یا نیمه پخته و پخته در آن زمان است. این نتیجه به عنوان قدیمی ترین نمونه انگل روده ای در تاریخ ایران شناخته می شود.
توماس استولنر، باستان شناس معدن و همکارانش در مقاله ای که اخیراً در مجله علمی پژوهشی «Journal of World Prehistory» منتشر شده است، به بررسی تاریخچه این معدن و مومیایی ها پرداخته است.
آقای استولنر می گوید: «مومیایی های نمک معدن دوزلاخ بدون شک یکی از هیجان انگیزترین اکتشافات اخیر در باستان شناسی معدن هستند. »
توماس استولنر می افزاید: «این مومیایی ها به چند دلیل خاص هستند. برخلاف دیگر کشفیات معروف مومیایی انسان، ما فقط با یک نفر سر و کار نداریم، بلکه با چندین فرد مشابه با مشاغل مختلف روبرو هستیم. آنها فرصتی منحصر به فرد برای مطالعه اثرات چنین شرایط محافظتی بر روی بافت های نرم انسان فراهم می کنند.
دلیل حفظ بدنه این روغن ها وجود نمک معدنی است که عملاً بدن آنها را خشک کرده و از تجزیه آنها جلوگیری کرده است.
تاریخچه معدن
اگرچه این معدنچیان باستانی جزئیات و شواهد خیره کننده ای در مورد معدن دوزلاخ در اختیار ما قرار می دهند، اما هنوز ناشناخته های زیادی در مورد این معدن مرموز وجود دارد.
این معدن در دوره هخامنشیان به طور گسترده مورد بهره برداری قرار گرفت. با این حال، در حدود ۴۰۵-۳۸۰ قبل از میلاد، معدن برای حدود ۲۰۰ سال در پی حادثه ای که منجر به کشته شدن سه معدنچی شد، متروکه شد.
فعالیت «دوزلخ» در دوره ساسانیان در حدود قرن دوم یا سوم میلادی از سر گرفته شد و به نظر می رسد تا حدود قرن پنجم یا اوایل قرن هفتم همچنان فعال بوده است. بر اساس شواهد موجود در آن زمان، فاجعه دیگری که منجر به مرگ مردان نمکی شماره ۲ و ۶ شد در این معدن رخ داده است.
همچنین شواهدی وجود دارد که نشان می دهد معدن در دوره سلجوقیان بین سال های ۱۰۸۱ تا ۱۳۰۷ میلادی و همچنین در دوره ایلخانی بین سال های ۱۲۵۶ تا ۱۳۵۳ میلادی مورد استفاده قرار گرفته است.
همچنین بر اساس شواهد دیگر، معدن «دوزلخ» تا دوره میانی اسلامی که به امپراتوری اسلامی قرون وسطی معروف است مورد استفاده قرار می گرفته است.
در دوره هخامنشی چطور؟
آقای استولنر و همکارانش با بررسی ۱۸ محوطه باستانی اطراف این معدن به این باور رسیدند که “گنبد نمکی دوزلاک” احتمالاً نقش محوری در زندگی روستاییان آن زمان داشته است.
بر اساس یافته های این باستان شناسان، در کاوش های انجام شده در منطقه، سکونت گاه های مربوط به عصر مس، یعنی حدود ۵۰۰۰ تا ۴۰۰۰ سال قبل از میلاد و شاید حتی عصر حجر به دست آمد.
اما صرف وجود مردم باستانی در این منطقه لزوماً به معنای بهره برداری آنها از معدن نمک نیست. اما اگر این جوامع ما قبل از تاریخ از معادن نمک استفاده می‌کردند، روش‌هایشان در تاریخ گم شد یا بسیار پراکنده بود و اثری از خود برجای نگذاشت.
منبع: یورونیوز
