خانم سخنگو! از بلایی بنام مالیات بر ارزش افزوده خبر دارید؟
گویا گوینده از ماجرای غم انگیز مالیات بر ارزش افزوده خبر ندارد که چقدر کام یک ملت را تلخ کرده و سال هاست که مردم و تولیدکنندگان را تحت فشار قرار داده و به جای کمک به اقتصاد، مانع معیشت و تولید شده است.
افق میهن، وحید عظیم نیا در روزنامه جوان نوشت:
سخنگوی دولت اخیرا در گفت و گو با مردم با اطمینان از برنامه های اقتصادی دولت برای حمایت از تولید و اشتغال صحبت کرد و در بخشی از این گفتگو تاکید کرد که دولت باید مالیات ها را به گونه ای دریافت کند که به تولیدکنندگان ظلم نشود. این اظهارات امیدوارکننده است و نشان می دهد که دولت به اهمیت تعادل بین درآمدزایی و حمایت از فعالان اقتصادی واقف است، اما ظاهراً سخنران ماجرای غم انگیز مالیات بر ارزش افزوده را نمی داند که چقدر کام یک ملت را ترش کرده و سال هاست به مردم و تولیدکنندگان فشار می آورد و به جای کمک به اقتصاد، به مانعی برای معیشت و تولید تبدیل شده است.
مالیات بر ارزش افزوده در سال ۲۰۰۷ با نرخ ۹ درصد اجرایی شد و بر ارزش افزوده کالاها یا خدمات در هر مرحله از زنجیره تولید و توزیع اعمال می شود. هدف ادعایی آن ایجاد شفافیت مالی، جلوگیری از فرار مالیاتی و تامین درآمد پایدار برای دولت بود، اما ساختار معیوب این سیستم آن را به چالشی برای مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان تبدیل کرده است.
اولین مشکل تأثیر مستقیم این مالیات بر قیمت کالاها و خدمات است. وقتی در هر مرحله از تولید و توزیع ۱۰ درصد مالیات اضافه می شود، قیمت نهایی برای مصرف کننده به طور چشمگیری افزایش می یابد. در اقتصادی که تورم سالانه به ویژه در بخش مواد غذایی و کالاهای اساسی گاهی به بیش از ۴۰ درصد می رسد، این ۱۰ درصد اضافی مانند بار سنگینی بر دوش مردم است. از نان و لبنیات گرفته تا خدمات پزشکی و حمل و نقل همه چیز گرانتر است و این هزینه مستقیماً از جیب مصرف کننده پرداخت می شود.
دومین اثر منفی مالیات بر ارزش افزوده این است که به دلیل ماهیت غیرمستقیم آن، تفاوتی بین گروه های کم درآمد و پردرآمد قائل نمی شود. برخلاف مالیات بر درآمد که نرخ بالاتری دارد و با افزایش درآمد منصفانه تر است، این مالیات برای همه یکسان است. یعنی کارگری با حقوق ماهیانه ۱۰ میلیون تومان برای خرید ۱ میلیون تومان مواد غذایی باید ۱۰۰ هزار تومان مالیات بر ارزش افزوده پرداخت کند، دقیقاً به همان نسبتی که یک فرد ثروتمند می پردازد. برای یک خانواده مرفه، این مبلغ ممکن است ناچیز باشد، اما برای خانواده ای که با حداقل دستمزد زندگی می کند، می تواند به معنای حذف یک وعده غذایی یا چشم پوشی از یک نیاز ضروری باشد.
هزینه زندگی برای پایین ترین دهک های درآمدی در سال های اخیر افزایش چشمگیری داشته است. در چنین شرایطی افزودن ۱۰ درصد مالیات به کالاهای مصرفی مردم، قدرت خرید این اقشار را بیش از پیش کاهش می دهد. این دقیقاً همان ظلمی است که نظام مالیاتی فعلی بر مردم تحمیل می کند. اگر دولت به دنبال حمایت از معیشت مردم است، چگونه می توان توجیه کرد که یک خانواده کم درآمد باید همان مالیات یک خانواده ثروتمند را برای خرید مایحتاج اولیه خود بپردازد؟ این رویکرد با هیچ منطق عدالت محور سازگار نیست.
خانم مهاجرانی تاکید کرد که دولت نباید نسبت به تولیدکنندگان تبعیض قائل شود، اما مالیات بر ارزش افزوده در واقع یکی از بزرگترین موانع پیش روی تولیدکنندگان به ویژه بنگاه های کوچک و متوسط است. به گفته سخنگوی دولت، این شرکت ها حدود ۷۰ درصد از اشتغال کشور را تامین می کنند و با مشکلات زیادی مانند کمبود نقدینگی، عدم تعادل انرژی و محدودیت های اعمال شده دست و پنجه نرم می کنند. مالیات بر ارزش افزوده با افزودن هزینه های اضافی در هر مرحله از تولید، این چالش ها را تشدید می کند.
در تئوری، تولیدکنندگان می توانند مالیات پرداخت شده را در مراحل اولیه تولید پس بگیرند، زیرا این مالیات قرار است از مصرف کننده نهایی دریافت شود، اما در عمل، فرآیند بازپرداخت مالیات پیچیده، زمان بر و پر از بوروکراسی است. بسیاری از تولیدکنندگان کوچک با کمبود نقدینگی مجبور به پرداخت این مالیات از سرمایه در گردش خود هستند. این امر توانایی مالی آنها برای تولید بیشتر، دستمزد کارگران یا سرمایه گذاری در بهبود کسب و کار را کاهش می دهد.
سخنگوی دولت به رکود اقتصادی ناشی از نگرانی ها اشاره کرد. در چنین شرایطی که بسیاری از اصناف و تولیدکنندگان با کاهش فروش مواجه هستند، اصرار بر دریافت مالیات بر ارزش افزوده به شکل فعلی منطقی نیست. وقتی تقاضا در بازار کاهش می یابد و مردم توان خرید ندارند، افزایش قیمت کالاها به دلیل مالیات، چرخه تولید را کند می کند. در بخش خدمات، مانند رستوران ها یا آرایشگاه ها، مالیات بر ارزش افزوده مستقیماً به قیمت خدمات اضافه می شود. این موضوع باعث کاهش تعداد مشتریان و در نتیجه کاهش درآمد و حتی اخراج در این مشاغل می شود. این وضعیت برخلاف هدف دولت برای حفظ اشتغال است.
خانم مهاجرانی که قاطعانه در مورد عدم سوء استفاده از تولیدکنندگان صحبت می کرد، نیاز به بررسی وضعیت فشار مالیات بر ارزش افزوده بر مردم و فعالان اقتصادی دارد. اکنون که دولت وعده حمایت از تولید و معیشت مردم را داده است، زمان آن رسیده است که این وعده ها به عمل تبدیل شود. اصلاح مکانیسم مالیات بر ارزش افزوده و حتی حذف آن برای کالاها و خدمات می تواند گام بزرگی در مسیر عدالت اقتصادی باشد. دولت می تواند با بازنگری در نرخ های مالیات، کالاهای اساسی را از این مالیات معاف کند تا از فشار بر اقشار کم درآمد بکاهد. در عین حال باید برای حمایت از تولیدکنندگان، فرآیند بازپرداخت مالیات ساده‌تر و سریع‌تر شود تا نقدینگی بنگاه‌های کوچک و متوسط که پشتوانه اقتصاد کشورمان هستند قفل نشود. کاهش نرخ مالیات این شرکت ها به ویژه در زمان رکود می تواند به فعال نگه داشتن چرخ تولید کمک کند. همچنین نظارت دقیق تری بر اجرای مالیات ضروری است و باید به سوء استفاده برخی از مشاغل در دریافت مالیات غیرقانونی یا عدم واریز آن به دولت رسیدگی شود.
به هر حال مالیات بر ارزش افزوده به شکل فعلی مردم و تولیدکنندگان را در تنگنا قرار داده است چرا که با افزایش قیمت کالا و خدمات، قدرت خرید مردم را کاهش داده و با عوارض اجرایی، قفل نقدینگی شرکت های تولیدی را به همراه داشته است. وقتی سخنگوی دولت از عدم سوء استفاده از تولیدکنندگان صحبت می کند، انتظار می رود این سخنان به اقدامات عملی و برچیده شدن نظام مالیات بر ارزش افزوده منجر شود. متاسفانه در شرایطی که مردم و تولیدکنندگان با فشارهای شدید اقتصادی دست و پنجه نرم می کنند، شورای اسلامی هیچ اقدام موثری در خصوص اصلاح یا کاهش مالیات بر ارزش افزوده انجام نداده است. این نوع مالیات که ظاهراً از مصرف کننده نهایی اخذ می شود، فشار مستقیمی بر مردم به ویژه اقشار کم درآمد وارد کرده و هزینه نهایی خرید کالا و خدمات را به شدت افزایش داده است.
نکته تاسف بارتر این است که این مالیات حتی در حوزه تولید نیز آثار منفی دارد زیرا زنجیره تولید را درگیر فرآیندهای پیچیده مالیاتی می کند و در بسیاری از موارد باعث افزایش قیمت نهایی کالا می شود، علی رغم اینکه این مجلس هیچ حرکت موثری در راستای اصلاح ساختار مالیات بر ارزش افزوده یا کاهش آن نداشته است. در شرایط فعلی باید به آثار تورمی و معیشتی این مالیات توجه کرد و به عنوان منبع درآمدی برای دولت تلقی نشود.
