رازهایی از زندگی جنتلمن ایرانی که پس از مرگش فاش شد

هفته نامه «جوان موج»؛ ۲۲ آبان ۱۳۵۷، شماره ۶۲۳، صفحه ۱۲

اینجا بود که مرزهای اصلانی معرفی شد و تفاوت های کار او فهمیده شد. علاوه بر این به قول معروف کسانی که می دانستند به کسانی که نمی دانستند خبر دادند که این مجموعه ۱۵ سال سابقه دارد. در فضای پس از جنگ، در اوایل دهه ۷۰، همزمان با تحولات فرهنگی، سیاسی و اجتماعی ایران و تغییر بستر ایرانیان مهاجر در خارج از کشور که همگی محل بحث و نظر است. پس از حدود ۱۵ سال، تفاوت در مشاغل هنوز کار می کند. بنابراین، این بار کار آمد و مشغله ها پیروز شدند.

هر کسی که عاشق گیتار بود “If One Day” را می نواخت.

تا همین اواخر، در برخی نظرات، معرفی گسترده اصلانی به علاقه عمومی به ساز گیتار مرتبط شده است. اما واقعیت این است که ابتدا خود دلمشقولی ها بودند که به طور گسترده معرفی شدند و سپس در روند علاقه گروهی از نسل جدید به یادگیری سازهای غربی، شمایل فرامرز اصلانی، نوازنده/خواننده گیتار، به ویژه با آهنگ «اگر یکی روز… گرفت

اما شاید این سوال مهمتر باشد که چرا گیتار فرامرز اصلانی اینقدر مورد توجه قرار گرفت؟ درک یک مسئله به درک پاسخ آن کمک می کند. که مخاطب با یک ایجاد شده، ابتدا به صورت یک کل منسجم، یا همان چیز فرم می گوییم مواجه می شود و پس از درک و دریافت کلیت آن، شروع به تحلیل اجزای آن و ارزش گذاری می کند.

چه نسبتی بین استفاده اصیل از اشعار حافظ با فضای عمومی روشنفکران وجود دارد؟

تصور من این است که هیچ ربطی به آن نداشت. این بازگشت به خود بیشتر در مسیر مرکز حفظ و اشاعه موسیقی ایرانی و یادگیری نسبی برنامه هاست. جشنواره هنر شیراز و مجموعه های منتشر شده با صدای پریسا قابل نقد و بررسی است. با شرایط و سوابق ادبی اصلانی، رفتن او به حافظ عجیب نبود. در اینجا به نظر من نحوه استفاده از این مهمتر از اصل استفاده از آن است.

جلد کاست مجموعه یاد حافظ (پاییز ۱۳۵۷)

اصلانی در مصاحبه ای در پاییز ۵۷ با این نظر که «قطعا اجرای حافظ با کمانچه لازم نیستجریان مورد نظر شما را به سخره گرفته است. ضمناً در مورد این مجموعه بر این نکته تاکید کرد که در اجرای اشعار حافظ «من خودم نقطه گذاری کردم» همان طور که روی جلد کاست این مجموعه آمده است؛ یعنی وی بر شخصی بودن دریافت معنا و ایران تحلیل آیات و فراز و نشیب بر حسب تصور خود تاکید کرده است.

کار اصلانی بعد از دهه ۷۰

به عنوان یک علاقه مند که از قبل دلمشقولی ها را می شناختم مدام می پرسیدم این مرز اصلانی کجاست؟ تا اینکه مجموعه روزهای ترانه و غم منتشر شد. سال ۱۳۷۸ بود و من دانشجو بودم. روزهای آواز و غم همزمان با مجموعه صحرای باور با صدای حبیب به بازار آمد و من هر دو را با هم به خوابگاه بردم. این تصویر هنوز برای من زنده است که بین این دو مجموعه، کویر باور بیشتر مورد توجه قرار گرفت و بیشتر به آن گوش دادیم. گویی اصلانی فرمرز اواخر دهه ۷۰ آنطور که باید و شاید اقتضای زمان نبود. بعد از دوم خرداد و جامعه پوست کنده در آهنگ به دنبال مولفه های دیگری مانند عشق زمینی یا مقوله اعتراض بود.

جلد سی دی مجموعه روزهای آواز و غم (۱۹۹۹ – لس آنجلس)

از این منظر مضمون ترانه های ایام ترانه و غم به ترانه های صدا و سیما و آهنگ های به اصطلاح مجاز نزدیکتر بود تا تازه. برای این آهنگ خرچنگ مردابی با صدای حبیب جذاب تر بود. اما با نگاه به محتوا موضوع مهمتر این بود که تنظیم آهنگ های روزهای ترانه و غم از آن بافت ظریف و موجز با محوریت گیتار جدا شده بود. تنظیمات استیو مک کروم، با سمپل های الکترونیکی و محوریت پرکاشن از یک سو و از سوی دیگر حضور پررنگ گیتار فلامینگو که در برابر گیتارهای دلماشقلی ها قرار گرفته بود. علاوه بر این، پس از چندین تجربه فرید زلاند، خود گیتار فلامینگو به نوعی جذابیت مورد استفاده در آواز ایرانی تلقی شد.

ترانه های سیاسی اصلانی

در کارنامه اصلانی هیچ یک از این ترانه های به اصطلاح سیاسی برای او ارزش هنری خاصی نداشت. همانطور که در قرائت تاریخی، دو آهنگ کارگر و آزادی که بعد از انقلاب ۱۳۵۷ ساخته و اجرا شدند، دورترین رویداد از مشاغل اصلی محسوب می شوند.

سه چهار سال بعد از انقلاب، اصلانی در لندن آهنگی خواند که می گفت: «ای پرستوهای خسته/ کجاست سرزمین پاک من؟/ این خیابان ها غریبند/ کوچه های خاکی من کجاست؟» این ترانه در زمان خلق خود در اواخر دهه ۴۰ روایتگر حال و هوای غربت یک دانشجوی ایرانی در غربت و مربوط به دورانی کاملاً متفاوت از زندگی بود، اما همین ترانه در عصر جدید معنای جدیدی یافته است. و تصویری از زمزمه اشتیاق کسی را پیدا کرد. کسانی که مجبور به ترک وطن شده اند؛ یعنی شرایط شخصی سازنده با شرایط جدید جامعه پیرامون مخاطب تطبیق داده شده است.

چرا او تا آخر عمر برای عموم مردم محبوب بود؟

دلیل این امر به دلیل شناسنامه اوست تا سابقه او. این به معنای تعهد اولیه برای حفظ همان تصویری است که از او در ذهن مخاطب شکل گرفته است. در واقع، اگر فرامرز اصلانی نمی توانست آن انسجام منحصر به فرد مشغله های خود را در مسیر فعالیت هنری خود تکرار کند، بر تصویر حاصل از آن غلبه نکرده یا کم نمی کند. همان مؤلفه ای که در اکثر تفاسیر و تفاسیر و تذکرات در ایام وفات ایشان با تعابیری از قبیل جنتلمن، احترام و آقا نوشته‌های او به فارسی پاکی که در شبکه‌های اجتماعی به اشتراک گذاشته می‌شد، حکایت از حمایتی فرهنگی داشت که در چهره‌های موسیقی و به‌ویژه خواننده‌های ما کم است.

توجه داشته باشید که اصلانی در زمانی از دنیا رفت که افراد مشهور ما به دلیل حضور مستقیم در دنیای مجازی – که به یکی از الزامات حرفه آنها تبدیل شده – در یک اتاق شیشه ای قرار گرفتند و اکثر اوقات کوتاهتر از آن ذهنی به نظر می رسند. موقعیت چند دهه پیش اصلانی در همین مصاحبه در سال ۵۷ گفت:آهنگساز نشدم. مایلم اگر زمانی با دانشجویان دانشگاه صحبت کنم به عنوان یک خواننده دانا پاسخگو باشم»

فکر می کنم اصلانی به این آرزوی بزرگ رسید. او با چهره ای آگاه و فرهنگ مدار به تاریخ پیوست و از این بابت بسیار خوشحالم. وجود جورایی و یادش گرامی. بنابراین نیازی به تعدیل اغراق ها در مورد وضعیت موسیقیایی او نمی بینم. فرامرز اصلانی شایسته این بزرگ نمایی ها بود.