رشد «فقر مطلق»؛ زندگی سخت در ایران با روزی کمتر از 2 دلار!

مردم سال ۱۴۰۴ دیگر مردم سال ۱۳۸۹ نیستند تورم ۵۰ درصدی را دیدند. درصد بیشتری از آنها طعم زیر خط فقر را چشیدند. آنها درصد بیشتری از حقوق و درآمد خود را صرف غذا می کردند، اما کمتر غذا می خوردند.

افق میهن، فقر مطلق در ۱۵ سال گذشته رو به افزایش گذاشت. این بدان معناست که تعداد افرادی که با کمتر از ۲ دلار در روز زندگی می کنند افزایش یافته است. در سال ۱۳۸۸ فقر مطلق با نرخ رشد ۲۵ درصدی همراه بود اما به تدریج در ۱۵ سال گذشته نرخ رشد این نرخ افزایش یافت و طبق آمار اعلام شده از سوی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در سال ۱۴۰۳ به ۴۴ درصد رسید.

نوشته هم میهن; به این ترتیب خط فقر افراد بیشتری را به سمت خود کشاند. به طوری که جمعیت زیر خط فقر از ۹ میلیون نفر در سال ۱۳۸۵ به ۲۵ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر در سال ۱۴۰۰ رسید.

۱۵ سال پیش اولین قطعنامه سازمان ملل علیه ایران صادر شد. در سال ۱۳۸۸ در شادی وفور درآمد ارزی حاصل از فروش نفت، سکه تمام بهار آزادی را ۱۴۱ هزار تومان خریدیم. دلار ۹۲۳ تومان شد. روند رشد قیمت در محدوده ۱۲ درصد بود. بیشتر ما در طبقه متوسط ​​زندگی می کردیم. سطح رفاه ما بد نبود. تعداد افراد فقیر کمتر از ۹ میلیون نفر بود و بیش از ۸۸ درصد مردم بالای خط فقر زندگی می کردند.

اما ایران ۱۴۰۴ با ایران ۱۳۸۹ کمی متفاوت است، مردم سال ۱۴۰۴ دیگر مردم سال ۱۳۸۹ نیستند، تورم ۵۰ درصدی را دیدند. درصد بیشتری از آنها طعم زیر خط فقر را چشیدند. آنها هزینه بیشتری برای مسکن پرداخت کردند، اما در خانه های کوچکتر در مناطق پایین تر زندگی کردند یا به طور کلی به شهرها و حومه های ارزان تر نقل مکان کردند. درصد بیشتری از حقوق و درآمد خود را صرف غذا می کردند، اما کمتر غذا می خوردند و…
کاغذ پاره هایی که قرار نبود تاثیری در رفاه و معیشت مردم داشته باشد. درصد بالایی از مردم ایران طعم فقر را چشیده اند. تحریم ها موضوع جدیدی در ایران نیست. از همان ماجرای گروگان گیری ۱۳ آبان سال ۱۳۵۸ اقتصاد درگیر تحریم های آمریکا شد. بعدها که ایران قرارداد هواپیماهای اف ۱۶ را با آمریکا به طور یکجانبه لغو کرد، فروش تسلیحات به ایران، درست قبل از جنگ ایران و عراق ممنوع شد. در دوره هاشمی با تحریم صنعت نفت ایران محدودیت ها افزایش یافت.

اما این تحریم ها مشابه تحریم های هسته ای است که در سال ۲۰۰۶ (دی ۱۳۸۵) آغاز شد. خیلی متفاوت بود. تغییر روش تحریم ها و پیوستن کشورها به گروه تحریم کننده ها و صدور قطعنامه های سازمان ملل، دست ایران را برای صادرات نفت و مشتقات آن به گونه ای بست که برای یافتن راه های صادرات و فروش درگیر هزینه های مضاعف شد و ورود ارز به کشور چنان چالشی ایجاد کرد که شتاب افزایش قیمت در محدوده ۴۰ درصدی شد.

شاید با فساد و سوء مدیریت بیشتر، وضعیت امروز بدتر شود. شاید با فساد کمتر و مدیریت بهتر وضعیت بهتر شود. در هر صورت چهره ایران ۱۵ سال پس از صدور اولین قطعنامه سازمان ملل علیه ایران با روزهای درآمدهای نفتی فراوان دولت احمدی نژاد تفاوت زیادی دارد.

البته باید به اپیدمی کرونا و تاثیری که بر اقتصاد داشت نیز توجه کرد، اما بیشترین تاثیر و آسیب اقتصادی ناشی از تحریم ایران بود. قیمت دلار امروز به ۱۳۰ هزار و ۹۶۰ تومان رسیده است; سکه تمام بهار آزادی ۱۴۲۶۲۰۰۰۰ تومان; تورم به ۴۱ درصد رسیده و جمعیت زیر خط فقر ۳۰.۴ درصد است.

تعداد فقرا، یک سوم جمعیت

تحریم ها باعث کاهش صادرات نفت و کسری بودجه از یک سو و افزایش هزینه های واردات از سوی دیگر شد. ترکیب تحریم ها با سیاست های داخلی که نمی تواند موثر و کارآمد باشد. یک سری ضعف های اقتصادی به همراه داشت که اعداد شاخص های اقتصادی نشان می دهد. تورمی که در این ۱۵ سال اتفاق افتاد باعث کاهش استانداردهای رفاهی خانوارها شد و کاهش قدرت خرید باعث افزایش نرخ فقر شد.

فقر مطلق نیز در ایران شروع به افزایش کرد. این بدان معناست که تعداد افرادی که با کمتر از ۲ دلار در روز زندگی می کنند افزایش یافته است. در سال ۱۳۸۸ فقر مطلق با نرخ رشد ۲۵ درصدی همراه بود اما به تدریج در ۱۵ سال گذشته نرخ رشد این نرخ افزایش یافت و طبق آمار اعلام شده از سوی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در سال ۱۴۰۳ به ۴۴ درصد رسید.

به این ترتیب خط فقر افراد بیشتری را به سمت خود کشاند. به طوری که جمعیت زیر خط فقر از ۹ میلیون نفر در سال ۱۳۸۵ به ۲۵ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر در سال ۱۴۰۰ رسید که هنوز آمار جدیدی منتشر نشده است و اگر هم بود احتمالا این عدد رشد بیشتری را نشان می داد. اگر به صورت درصد محاسبه کنیم، در سال ۱۳۸۹ نرخ فقر ۱۱/۴ درصد بوده اما در سال ۱۴۰۰ به ۳۰/۴ درصد رسیده است.

تورم ۶۰ درصدی را شاهد بودیم

در این سال ها رشد قیمت ها شتاب گرفت. تورم یک عامل تعیین کننده در رشد قیمت است. پس از سال ۱۳۷۴ که نرخ ۴۹.۴ درصدی برای تورم ثبت شد، تا سال ۱۴۰۰ این رکورد در دست دولت هاشمی رفسنجانی باقی ماند. در اواسط سال ۱۴۰۰ شتاب تورم به خوبی احساس شد اما بانک مرکزی نرخی را اعلام نکرد و مرکز آمار نیز اعدادی را منتشر کرد که تورم رکوردشکنی را نشان نداد. اما زمانی که بانک مرکزی همین چند روز پیش از آمار تحریم شده رونمایی کرد، رکوردهای جدید تورم نیز فاش شد.

تورم ۱۲ ماهه منتهی به شهریور ۱۴۰۰ بیشترین نرخ را ثبت کرد: ۳.۵۹ درصد. بیش از ۵۰ درصد تورم در ماه های بعد و قبل از آن ثبت شد. از مهر ۱۴۰۰ نرخ تورم به تدریج کاهش یافت اما از فروردین ۱۴۰۲ نرخ دوباره افزایش یافته و بیشترین تعداد در اردیبهشت در آن سال ثبت شد که ۷.۵۵ درصد بود. به این ترتیب شهریور در سال ۱۴۰۰ در یک مرحله تورم ۶۰ درصدی داشتیم.

چگونه در تامین غذا، مسکن، درمان و آموزش فقیرتر شدیم

شوک های کلان اقتصادی باعث کاهش مصرف غذا می شود. در واقع کاهش درآمد سهم غذا را از کل مصرف افزایش می دهد تا جایی که دیگر نمی توان هزینه های غذایی را جایگزین هزینه های غیرخوراکی کرد. تجزیه و تحلیل آمارها نشان می دهد که سهم هزینه غذا از کل هزینه خانوار از سال ۱۳۸۸ رو به افزایش بوده است، از طرفی میانگین کالری مصرفی سرانه به جز سال های ۱۳۸۵، ۱۳۸۹ و ۱۳۹۵ کاهش یافته است، یعنی با وجود اینکه مردم بیشتر از درآمد خود را صرف غذا کرده اند، کالری دریافتی آنها کاهش یافته است.

در این ۱۵ سال سهم هزینه مسکن از کل سبد هزینه خانوار نیز افزایش یافته است. در این مدت دو گروه تحت تأثیر قرار گرفته اند. خانوارهای مستاجری که فقر درآمدی دارند و درآمدشان کمتر از خط فقر است و خانوارهای مستاجری که درآمدشان از خط فقر بیشتر است اما به دلیل تامین هزینه های اجاره مسکن فقیر شده اند.

در این سال ها میزان فقر خانوارهای مستاجر رو به افزایش بوده است. هم برای خانوارهایی که به دلیل تامین مالی هزینه های اجاره مسکن دچار فقر شده اند و هم برای خانوارهای مستاجر که از فقر درآمدی رنج می بردند.

نرخ خانوارهای مستاجر با فقر درآمدی به ۲۵ درصد در سال ۱۳۹۷ به ۳۹ درصد در سال ۱۴۰۳ رسید. در همین مدت، نرخ خانوارهای مستاجری که به دلیل هزینه های مسکن در فقر فرو رفتند از ۱۱ درصد به ۱۵ درصد افزایش یافت. در این بخش نباید از تغییراتی که در کیفیت مسکن و جابجایی خانوارها در مناطق حاشیه ای رخ داد غافل شد.

در گزارشی که تحت عنوان برنامه گسترش مراقبت های اولیه بهداشتی برای دستیابی به پوشش همگانی سلامت در مناطق شهری در سال ۱۴۰۰ منتشر شد، جمعیت حاشیه نشینان و ساکنان سکونتگاه های غیررسمی در سال ۱۳۹۴ حدود ۱۰ میلیون و ۱۵۹ هزار و ۳۵۲ نفر اعلام شد که این تعداد به بیش از ۱۴ میلیون نفر در سال ۱۴۰۰ رسید که تقریباً به این تعداد در ۱۴۰۰ میلیون نفر افزوده شده است. مناطق حاشیه ای و سکونتگاه های غیررسمی

در بخش بهداشت و درمان، هزینه ها از سال ۱۳۹۳ تا ۱۳۹۶ جهش قابل توجهی داشته است. بر اساس گزارش وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، اقشار کم درآمد تنها از خدمات ضروری بهداشتی استفاده کرده و در بسیاری از موارد به خوددرمانی روی آورده اند. در این دوره استفاده از خدماتی مانند خدمات دندانپزشکی از اولویت های هزینه ای آنها حذف شده است.

طبیعتاً وقتی فقر افزایش می‌یابد، سهم هزینه‌های غذا و مسکن کاهش می‌یابد و این در بخش آموزش با شدت بیشتری اتفاق می‌افتد. سهم آموزش از سال ۲۰۰۹ کاهش یافته و از ۵۰.۱ درصد هزینه های خانوار به ۶۴.۰ درصد از هزینه ها رسیده است. چندی پیش مرکز پژوهش های مجلس میزان ترک تحصیل را از سال ۱۳۹۴ تا ۱۴۰۱ اعلام کرد که بر اساس آن، تعداد کل ترک تحصیل در سال تحصیلی ۹۴-۹۵، ۷۷۷۸ نفر بوده است، اما در سال تحصیلی ۱۴۰۰-۱۴۰۱ با افزایش ۱۷.۱۵ درصدی به ۹۱۱،۲۷ نفر رسیده است. روند ترک تحصیل از سال ۱۳۹۳ تا ۱۳۹۵ کاهشی بوده است، اما در سال تحصیلی ۹۶-۹۶ مجدداً با رشد ۳۳.۴ درصدی مواجه بوده است.

اما نرخ بیکاری که در مقایسه با شاخص های قبلی بهبود یافته است را باید از دو جنبه بررسی کرد. اول اینکه این کاهش تا حدی به کاهش نرخ مشارکت اقتصادی جمعیت مربوط می شود. یعنی بخشی از جمعیت بیکار از یافتن شغل ناامید شده و جمعیت را در جستجوی کار ترک کرده اند.

دوم اینکه در این ۱۵ سال سهم اشتغال در بخش خدمات به سرعت افزایش یافته است که نشان از تغییر ساختار بازار در کشور و افزایش مشاغل غیررسمی به ویژه در رده های کم درآمد با امنیت شغلی پایین دارد. در این دوره مفهوم کارگران فقیر عینیت‌تر شد. یعنی با بدتر شدن وضعیت اقتصاد کلان، رکود اقتصادی و افزایش تورم، به مرور زمان دستمزد کارگران متناسب با تورم رشد نکرد و درآمد آنها استانداردهای پایین‌تری از مولفه‌های رفاهی را پوشش می‌دهد.