ساختارهای اقتصاد ایران فسادزا هستند | با عناوینی چون دور زدن تحریم‌ها ریشه‌های جدیدی از فساد ایجاد شده
در دنیا برای مقابله با فساد از اقتصاد هوشمند استفاده می شود که بر بستر بلاک چین تنظیم می شود. قراردادهای هوشمند تنظیم می شود و چون شفاف است، هیچ فردی در بالاترین سطح سیاسی کشور نمی تواند به محتوای آن قرارداد دسترسی پیدا کند. اما ساختارهای اقتصاد ایران فسادآور است.
ایران تحلیل، وحید شقاقی شهری، اقتصاددان در روزنامه «طیفال» نوشت: «رفتن به تعقیب معلولان پاسخگوی فساد نخواهد بود». هیچ اتفاقی نمی افتد جز اینکه ذهنیت مردم را به هم می زند و تصور فساد را بالا می برد. هر چقدر در بحث فساد معلولان را معرفی کنیم، وضعیت بدتر می شود، زیرا این احساس به جامعه منتقل می شود که همه عوامل تصمیم گیری در فساد دخیل هستند. بنابراین در بحث مقابله با فساد در کل دنیا اولویت اول بر مواردی مانند اصلاح ساختارها، اصلاح فرآیندها، تقویت شفافیت و حاکمیت قانون است. ریشه های فساد در اقتصاد ایران زیاد است، چون این ریشه ها گسترده است، دائما اخبار مختلفی از گسترش فساد منتشر می شود. گاهی شنیده می شود افرادی در فساد دست دارند که برای افکار عمومی باورکردنی نیست. این روند اما نشان دهنده این است که در بحث برخورد با فساد نباید به افراد توجه کرد و باید ساختارها را اصلاح کرد. در این یادداشت به برخی از ساختارهای غلط فاسد در ایران اشاره می کنم:
۱) هر بار که اقتصاد ایران به سمت نظام چند نرخی و چند نرخی پیش رفته است، مشکلات فساد به وجود آمده است. حتی بسیاری از افرادی که از آنها با الفاظ انقلابی و مذهبی و غیره یاد می شود نیز دچار فساد شدند. بنابراین این تصور که کسی به خاطر انقلابی بودن و مذهب و غیره وارد فساد نمی شود، اشتباه محض است. وقتی ساختارها فاسد هستند، مردم خواسته یا ناخواسته درگیر آن می شوند. در کشوری مثل ایران، هر وقت نظام چند نرخی شکل گرفت، باید مطمئن بود که فساد هم رخ می دهد. در حال حاضر در ایران سیستم ۳ نرخی در خصوص ارز وجود دارد. ارز ۲۸۵۰۰ تومان، ارز ۳۸ هزار تومان و در نهایت نرخ ارز بازار آزاد این ۳ نرخ را تشکیل می دهند. وقتی سیستم ۳ نرخی وجود دارد، شک نکنید که فسادهای زیادی از این سیستم چند نرخی به وجود می آید. امروز بحث فساد در واردات چای مطرح شده است، من به شما می گویم این فساد در مقایسه با سایر حوزه های فساد چندان چشمگیر نیست. اقتصادی که ۶۰ الی ۷۰ میلیارد دلار وارد می کند و بخش قابل توجهی از این اقلام با ارز دولتی تامین می شود، فساد دارند. بنابراین اولین عامل فساد، نظام چند نرخی است.
۲) موضوع مهم بعدی که باعث فساد می شود، بحث فساد در تسهیلات کلان بانکی است. در اقتصادی که نرخ بهره واقعی منفی است، طبیعتاً عطش زیادی برای دریافت وام های کلان وجود دارد. زیرا تورم ۴۵ درصد است در حالی که نرخ بهره ۲۳ درصد است. این فاصله بالای ۲۰ درصد عطش دریافت تسهیلات کلان را افزایش می دهد زیرا هر فردی که تسهیلات بزرگ دریافت می کند بلافاصله بالای ۲۰ درصد سود می برد. در اقتصادی مانند ایران دریافت تسهیلات رانت است و در سال های اخیر این رانت در سطح وسیعی توزیع شده است. در صورت ورود مراجع نظارتی پرونده های زیادی در خصوص این تسهیلات اجاره ای تشکیل می شود.
۳) پیشنهاد مهم بعدی که باعث ایجاد فساد می شود، مجوزها است. تا زمانی که مجوزها الکترونیکی و هوشمند نباشد و شفافیت در اخذ و صدور مجوز وجود نداشته باشد، زمینه های فساد وجود دارد. کلنی های فساد در شهرداری ها، سازمان محیط زیست و… تشکیل می شود که متولی صدور مجوز هستند. اکثر مجوزهای صادر شده در کشور غیرشفاف بوده و الکترونیکی نیستند. فساد همچنین زمانی وجود دارد که افراد، به جای سیستم ها، فرآیند صدور مجوز را استراتژی کنند.
۴) بحث اطلاعات نیز زمینه های فساد دارد; چند ماه پیش بود که خبر رسید رانت اطلاعاتی مشخصی به بورس رسید. در آن زمان دولت تصمیم گرفت و به مدت ۳۰ روز عده ای از این بخشنامه اطلاع داشتند و سایر سرمایه گذاران از این اطلاعات بی اطلاع بودند. در نتیجه این رانت اطلاعاتی، هزاران میلیارد تومان به نفع برخی افراد و جریانات واریز شد. بسیاری از سهامداران خرد آسیب دیدند و خونشان مکیده شد. از این دست رانت های اطلاعاتی در اقتصاد ایران زیاد است. از سوی دیگر، در سیستم هایی که در ارتقاء سازمانی شفاف نیستند، فساد وجود خواهد داشت. من شنیده ام که بسیاری از پست های کلیدی در اقتصاد و مدیریت ایران خرید و فروش می شود. مثلاً یک شرکت اقتصادی خاص پست های خود را برای هیئت مدیره و مدیرعامل و … می فروشد.
۵) همانطور که اقتصاد مقوله ای علمی و تخصصی است، مقابله با مفاسد اقتصادی نیز نیازمند تخصص، شفافیت و شایستگی است. فساد دروازه چای اوج فساد در ایران است. تا زمانی که ساختارها اصلاح نشود، این فساد بدتر می شود. فسادهای گسترده در صدور مجوزها، تأسیسات بزرگ، جابجایی و ارتقا پست های سازمانی، رانت اطلاعات و… وجود دارد، در ایران آزادی گردش اطلاعات وجود دارد، اما اجرایی نشده است. طیف گسترده ای از اطلاعات پنهان در دولت وجود دارد که برای عده ای رانت ایجاد می کند. با نوارهای اینترنتی و نمایش های سطحی نمی توان با فساد مقابله کرد. این در حالی است که مبارزه با فساد با شعارهای آقای رئیسی بود اما عملاً چنین مبارزه ای صورت نگرفت. به جز برخی موارد جزئی در وزارت اقتصاد مانند تلاش برای شفاف سازی صورت های مالی شرکت های دولتی، چیزی در سایت کدال مشاهده نشد. در بحث صدور مجوز، شفافیت اطلاعات، سامانه تسهیل شفاف و قراردادهای هوشمند اتفاق خاصی نیفتاده است.
۶) در دنیا برای مقابله با فساد از اقتصاد هوشمند استفاده می شود که بر اساس بلاک چین تنظیم می شود. قراردادهای هوشمند تنظیم می شود و چون شفاف است، هیچ فردی در بالاترین سطح سیاسی کشور نمی تواند به محتوای آن قرارداد دسترسی پیدا کند. در دنیا برای مقابله با فساد چنین اقداماتی انجام می شود اما ساختارهای اقتصاد ایران فسادآور است. در شرایط تحریم، ریشه های جدیدی از فساد با عناوینی مانند فرار از تحریم ها ایجاد شده است. به بهانه تحریم ها این قوانین شکسته کنار گذاشته شده است. اما در شرایطی که مردم از نظر معیشتی مشکلات زیادی دارند، شنیدن اخبار این گونه مفاسد مردم را آزار می دهد. عجیب است که مردم و رسانه ها اغلب از سرنوشت پرونده ها مطلع نمی شوند و معلوم نیست نتیجه یک پرونده فساد خاص چه بوده است. بحث قیر رایگان سال هاست که در بودجه ایران وجود دارد و کارشناسان، مسئولان و نهادهای نظارتی آن را مفسده می دانند اما این رانت مفسده همچنان توزیع می شود. بسیاری از مردم ارز ایران را دزدیدند و از کشور گریختند و معلوم نیست چه بر سر پرونده آنها آمده است.
