شوک خوراکی‌ها به سبد خانوار؛ چند درصد از حداقل دستمزد صرف تامین کالری می‌شود؟
آمار تورم مواد غذایی در مهرماه نشان می دهد که سهم سبد غذایی استاندارد از حداقل دستمزد در این ماه ۶۸.۹ درصد بوده است. این در حالی است که سهم این سبد خاص از حداقل حقوق در مهرماه سال گذشته معادل ۵۵.۴ درصد بوده است. به عبارت دیگر خانوارهای ایرانی باید ۱۳.۵ درصد بیشتر از سال گذشته درآمد خود را برای تامین حداقل مواد غذایی مورد نیاز خود اختصاص دهند. بررسی آخرین آمار حاکی از افزایش ۶۴.۳ درصدی قیمت مواد غذایی و آشامیدنی نسبت به سال گذشته است. در بین اقلام خوراکی، نان و حبوبات با تورم نقطه ای ۹۸.۱ درصد بیشترین افزایش قیمت را داشته اند. این افزایش قیمت بیشتر متاثر از گرانی برنج است که نگرانی کارشناسان را نسبت به فقر کالری افزایش داده است.
فقر کالری یکی از چالش های مهمی است که به دلیل پیامدهای بلندمدت و اثرات گسترده آن بر سلامت و بهره وری جامعه همواره مورد توجه کارشناسان بوده است. در سال‌های اخیر تحت تأثیر تحریم‌ها، تنش‌های سیاسی و نابسامانی‌های کلان اقتصادی، قدرت خرید خانوارهای ایرانی به شدت کاهش یافته است. این فشار اقتصادی و کاهش قدرت خرید در ابتدا منجر به حذف کالاهای لوکس و غیر ضروری از سبد خرید خانوارهای ایرانی شد. اما بررسی ها نشان می دهد که اثر تورم به جدول خانوارها رسیده و خانوارها را به مصرف کمتر برخی از مواد مغذی مورد نیاز یا جایگزینی آن با مواد غذایی با قیمت کمتر سوق داده است.
اولین نگرانی کاهش مصرف گوشت توسط خانوارها بود. با این حال، خانواده ها در تلاش بودند تا مصرف کمتر گوشت را با حبوبات بیشتر جایگزین کنند. اما بررسی ها نشان می دهد که افزایش قیمت حبوبات نسبت به سال گذشته سرسام آور بوده است. بر اساس آخرین آمار، لوبیا چیتی ۲۵۵ درصد و لپه ۱۳۵ درصد نسبت به سال گذشته افزایش قیمت داشته اند. از سوی دیگر قیمت سایر حبوبات نیز به میزان قابل توجهی گران شده است. تورم نقطه‌ای لوبیا قرمز در مهرماه برابر با ۱۲۲ درصد، نخود ۱۰۴ درصد و عدس ۷۲ درصد بوده است. بنابراین در شرایطی که مردم توانایی خرید گوشت قرمز و مرغ را ندارند، دسترسی به حبوبات نیز محدود است. این موضوع را می توان خطری جدی در رابطه با عدم مصرف غذاهای مغزی و پروتئینی در خانوارهای ایرانی دانست.
این در حالی است که کوچک شدن سفره خانه تنها به غذاهای مغزی محدود نمی شود و مصرف کربوهیدرات هایی مانند نان و برنج را نیز کاهش داده است. مرکز پژوهش های مجلس در گزارشی به تحلیل میانگین سرانه کالری مصرفی ایرانیان پرداخته است. بر این اساس میانگین سرانه مصرف کالری در دهه اخیر همواره رو به کاهش بوده است. حتی در سال ۱۴۰۱ متوسط کالری مصرفی برابر با حداقل کالری مورد نیاز هر فرد یعنی ۲۱۰۰ کالری بوده و در سال های بعد میانگین کالری مصرفی هر فرد حتی کمتر از حداقل کالری مورد نیاز بوده است. تابلوی تورم مهرماه نیز تاثیر افزایش قیمت نان و حبوبات را به خوبی نشان می دهد. بر اساس آخرین آمار، گروه نان و حبوبات با ثبت تورم نقطه ای ۹۸.۱ درصد بیشترین تورم را نسبت به سال گذشته داشته است. همچنین افزایش قیمت نان و حبوبات در مهرماه نسبت به شهریور معادل ۵.۷ درصد بود. این موضوع باعث شده تا کارشناسان نسبت به خطر فقر کالری به ویژه برای گروه های کم درآمد هشدار دهند. بررسی ها نشان می دهد بیشترین افزایش قیمت نان و حبوبات متاثر از افزایش قیمت برنج در ماه های گذشته بوده است. برنج ایرانی درجه یک نسبت به مهرماه سال گذشته ۱۵۵.۴ درصد افزایش قیمت داشت. همچنین نسبت به شهریور ماه سال جاری ۶.۴ درصد افزایش قیمت داشته است. افزایش قیمت برنج تنها محدود به برنج ایرانی نیست و محصولات جایگزین آن از جمله برنج های درجه یک خارجی نیز افزایش قیمت داشته است. نرخ افزایش قیمت برنج خارجی در یک ماه حدود ۷.۷ درصد بوده است.
همراه با تورم و نقدینگی مواد غذایی
بررسی روند رشد نقدینگی و تورم اقلام خوراکی در دهه اخیر نشان دهنده وجود همبستگی معنادار بین این دو متغیر است. در اقتصاد ایران طی یک دهه گذشته، هر زمان که رشد نقدینگی کاهش می‌یابد، تورم اقلام خوراکی کاهش می‌یابد و بالعکس، در دوره‌هایی که رشد نقدینگی افزایش می‌یابد، اثرات آن بر افزایش تورم اقلام خوراکی نیز به وضوح قابل مشاهده است.
بر اساس آخرین آمارهای پولی، رشد نقطه به نقطه نقدینگی در سه ماهه نخست سال جاری روندی صعودی داشته و با ثبت رقم ۳۲.۴ درصد، بالاترین سطح خود را در ۲۶ ماه گذشته تجربه کرده است. همچنین پایه پولی اردیبهشت ماه با رشد ۳۰.۱ درصدی به بالاترین حد خود در ۱۶ ماه گذشته رسیده است. بنابراین یکی از عوامل اصلی افزایش تورم اقلام خوراکی در ماه های اخیر را می توان در رشد متغیرهای پولی جستجو کرد. علاوه بر این، ریسک های سیاسی نیز در افزایش تورم در ماه های اخیر نقش بسزایی داشته است. این ریسک ها از یک سو با تأثیر بر انتظارات تورمی قیمت ها را افزایش می دهند و از سوی دیگر با نوسانات نرخ ارز به رشد سطح عمومی قیمت ها دامن می زنند. بررسی ها نشان می دهد نرخ ارز در مهرماه نسبت به شهریور افزایش یافته است.
گرانی نهاده های تولید و خشکسالی
یکی از عوامل اصلی افزایش تورم مواد غذایی به ویژه در گروه میوه و تره بار، رشد هزینه های تولید از جمله افزایش دستمزد کارگر و قیمت نهاده هایی مانند کود و سموم کشاورزی است. بررسی ها نشان می دهد نرخ تورم نقطه ای میوه و خشکبار در مهرماه به ۹۴ درصد رسیده و قیمت این گروه غذایی نسبت به شهریورماه ۷ درصد افزایش داشته است. از سوی دیگر کاهش بارندگی یکی از عوامل موثر در کاهش عرضه محصولات کشاورزی است. در تابستان پیش بینی می شد با شروع فصل برداشت، قیمت محصولات کشاورزی اعم از میوه و تره بار کاهش یابد. اما به دلیل کاهش بارندگی ها در سال جاری این پیش بینی محقق نشد. اکنون که فصل برداشت سپری شده، قیمت برخی از انواع میوه ها بیش از پیش رشد کرده است.
