فتانه خانم؛ حنجره زنانه کردستان که خیلی زود خاموش شد

فتانه ولیدی ۱۲ مهرماه در سن ۷۱ سالگی در سنندج دار فانی را وداع گفت. بدن این خواننده ۶ انجام داد مهر پس از تشییع بر دوش زنان و با نوای تنبور و نوای «لای لای دلم لای» با حضور مردم، در بهشت ​​محمدی سنندج به خاک سپرده شد. فتانه ولیدی هنر موسیقی را نزد اساتید موسیقی چون حسن کامکار و پدرش محمد شریف ولیدی آموخت. خبر درگذشت این خواننده واکنش های بسیاری را در پی داشت. روزنامه اعتماد به همین مناسبت با ژیوار شیخ الاسلامی خواننده و سرپرست گروه ژیوار درباره جایگاه و تاثیر هنری فتانه ولیدی گفت وگویی داشته است. با ما همراه باشید.

گالری هنری فتانه ولیدی

استاد فتانه ولیدی در عرصه آواز در زمان و مکان و موقعیتی که بودند سنت شکنی کرد و ساختارشکنی کرد. قبلاً محدودیتی برای خوانندگی بانوان وجود داشت، اما سعی کردند از این محدودیت عبور کنند. به هنرستان موسیقی رفتند، پدر خانم فتانه نوازنده بود و جایگاه ویژه ای داشت. خانم ولیدی هم موسیقی کردی را به خوبی اجرا کرد و هم به موسیقی ایرانی تسلط داشت و متن های فوق العاده زیبایی نوشت. هنرمندان کردستانی او و هنرش را به خوبی می شناسند و البته تمام فعالیت هایش تا ۲۱ سالگی ادامه داشت و پس از آن از ادامه تحصیل بازماند.

یعنی این همه شهرت و صدایی که طول کشید مربوط به فعالیت های آنها تا ۲۱ سالگی است؟

بله بعدش نخوندن…

چرا بیشتر نخواندند؟

نمی دانم؛ صحبت های زیادی شده است، همه یک چیزی می گویند. دقیقاً مشخص نیست چرا نخوانده اند، اما آثار او هنوز در یادها مانده و اگر الان هم به آثارش گوش کنیم، تازه هستند.

سال ها از خلق آثار او می گذرد، حدود ۵ دهه; اما خبر درگذشت او واکنش های بسیاری را در بین هنرمندان و مردم هنردوست داشت. ویژگی کارهای خانم ولیدی چه بود؟

من فکر می کنم چند نکته در ماندگاری آثارشان مهم بود، اول از همه شعر و آهنگسازی خوب که البته به دورانی برمی گردد که خوانندگان، آهنگسازان و شاعران همیشه مجبور بودند کار را به صورت گروهی انجام دهند و همه در کار خود کار می کردند. تخصص خود را، و همان چیز، آثار آن را حفظ دوره های قبلی است. مثل الان نبود که هر خواننده ای آهنگ خودش را بسازد و شعر بگوید یا برعکس. از طرفی صدایش خاص بود. ظرافت و زنانگی در صدای بانو فتانه ترانه های آنها را بسیار دلنشین می کند. همه اینها کار خانم ولیدی را ماندگار و زیبا کرده است.

برای شما که خواننده کردزبان و مدرس آواز ایرانی هستید، چه جایگاهی دارند و چرا هنر خانم ولیدی را مهم می دانید؟

واقعیت این است که الگوی خوانندگی من خانم فتانه ولیدی بود. یعنی برای اولین بار با علاقه و ذوق او خواندم. من خودم جزو اولین کسانی بودم که هیچ وقت فعالیتم را در عرصه موسیقی و خوانندگی قطع نکردم و همیشه روی صحنه بودم. خانم فتانه ولیدی و سایر خوانندگان زن الگوی من هستند. باید بگویم به عشق فتانه ولیدی به آواز کردی روی آوردم و در همان ابتدای کار خوانندگی به بازخوانی آثار خانم ولیدی پرداختم.

با این اوصاف، اگر بخواهید از بین آثار خانم ولیدی که می خوانید افق میهن کنید، کدام اثر را دوست دارید؟

همه آثار بانو فتانه ولیدی زیباست. اما آنها اثری دارند که داستان عاشقانه ای از زبان یک زن را روایت می کند، به دل او لالایی می خواند و خود را آرام می کند: ترانه ای که با آن جذابیت پدری عشق را با تمام وجود فریاد می زند و گویی شعرش معنای واقعی را تداعی می کند. زندگیش قطعه “لایه به لایه قلب من لایه به لایه در باغ سینه من است. اثر دیگری با عنوان “بهار و گل و عشق” دارند که آن هم فوق العاده زیبا و بسیار احساسی است. همه کارهایش پر جنب و جوش است روح و احساس دارند و فکر می کنم هر آهنگی که فتانه ولیدی خوانده باشد، هیچ وقت قدیمی نمی شود و تاریخ انقضا ندارد در سن ۲۱ سالگی در مجموع ۶۵ آهنگ کردی و فارسی در رادیو کرمانشاه و سنندج ضبط کردند. مدت ها سکوت کرد و زندگی سختی داشت فتانه ولیدی با درد و تنهایی از دنیا رفت. زنی بود که در ۲۱ سالگی با وجود زیبایی و شهرت همه چیز برایش ساکت شد و رنج زیادی کشید. یادش جاودانه و صدایش جاودانه.

دیدار با حسین علیزاده

همایون زارعان با انتشار تصویری از دیدار حسین علیزاده با فتانه ولیدی، نقل قول جالبی از این نوازنده بزرگ ایرانی منتشر کرد.

حسین علیزاده درباره این دیدار می گوید: این خواننده یکی از بهترین خوانندگان موسیقی کردی است که با حسن کامکار کار کرده است، زندگی هنری این خواننده بسیار عجیب است و در این سفر متوجه شدم که بهمن قبادی داستان نیوه مانگ را بر اساس زندگی فتانه ولیدی ساخته است.

اجرای چهار نفره دبیرستان بوعلی سنندج – سال ۴۷
خواننده: فتانه ولیدی
تار: محمدرضا لطفی
تمبک: بیژن کامکار
سنتور: پشنگ کامکار

درباره فیلم ساخته شده توسط نیو مانگ بهمن قبادی

داستان نیوئه مانگ به “مامو” نوازنده قدیمی و مشهور کردستانی برمی گردد که به همراه فرزندانش پس از صدام برای اجرای کنسرت در عراق سفری را آغاز می کنند. در این سفر، کاکو، مرد میانسالی که خود را از ارادتمندان مامو می داند، به عنوان راننده و در اتوبوسی که از دوستش به امانت گرفته شده، او را همراهی می کند. مامو یکی یکی بچه هایش را که در مناطق مختلف زندگی می کنند جمع می کند، اما پسر آخرش از پدرش می خواهد که دقایقی قبل از سوار شدن به اتوبوس از ماشین پیاده شود. پسر به مامو می گوید که “پیرمرد” روستا گفت مامو بهتر است به این سفر نرود زیرا وقتی ماه کامل شود برایش اتفاقی می افتد.

مامو می گوید که به هر حال به این سفر ادامه می دهد زیرا سال هاست که مسدود شده است. مامو به سراغ خواننده زنی به نام هشو (به معنی خوشه انگور) می رود که سال هاست با ۱۳۳۴ زن دیگر در تبعید زندگی می کند، اما هشو صدای سابق خود را همراه با اعتماد به نفس از دست داده است. آنها در مسیر عبور از مرز با حوادث و موانع مختلفی روبرو می شوند.

Niue Mang یک فیلم جاده ای است که ترکیبی از فضای واقعی و سورئال است. در سال هایی که موسیقی در ایران مغفول مانده بود، یکی از دغدغه های اهالی هنر به تصویر کشیدن این وضعیت بود. البته بسیاری از مردم از این واقعیت چشم پوشی کردند. اما بهمن قبادی فیلمساز سرشناس در چهارمین فیلم بلند خود به نام نیوئه مانگ به موسیقی کردی روی آورده است.

بهمن قبادی درباره تولید این اثر می گوید: اگرچه به دلیل برخی مسائل محدودیت های زیادی داریم، اما هنر حد و مرزی ندارد. در این فیلم نشان داده می شود که هنرمندان چگونه این همه رنج را تحمل می کنند تا برای رسیدن از سنندج یک شبانه روز سه ساعته را طی کنند. به اربیل، پایتخت کردستان عراق رسید. رنج آنها مشکل من بود.