قیمت واقعی دلار آزاد حدود ۷۴ هزار تومان است

به گزارش ایران تحلیل، عدم وجود نظام واحد نرخ ارز و وجود شکاف بین نرخ رسمی و آزاد، همراه با افزایش مداخلات اخلالگرانه دولت در قالب تشدید کنترل ها و محدودیت ها به ویژه در حوزه کالایی. قیمت ها، منجر به پیدایش فساد و رانت دائمی در کشور شده است.

اخیراً رئیس کل بانک مرکزی اعلام کرد: تا زمانی که تحریم ها لغو نشود تک نرخی شدن ارز امکان پذیر نیست، بنابراین به نظر می رسد وضعیت فعلی دائمی است.

نرخ واقعی ارز در حالی حدود ۷۴ هزار تومان است که اخیراً بانک مرکزی نرخ جدیدی به نام «نرخ ارز متوازن» معرفی کرده و گفته است: «این نرخ جنبه عملیاتی ندارد و فقط برای محاسبه است».

برای این حساب، نرخ ارز درج شده در سایت بانک مرکزی با نرخ تقریبی ۳۶۰۰۰ تومان با برآورد نرخ واقعی ۳۸۰۰۰ تومان تفاوت دارد. علاوه بر این، بانک مرکزی در حال حاضر بسیاری از اقلام وارداتی را با ارز ترجیحی ۲۸۵۰۰ تومان عرضه می کند و گفته می شود ۹۰ درصد تجارت ایران در این حوزه انجام می شود.

با این حساب یارانه ای که بانک مرکزی برای واردات این اقلام پرداخت می کند به ازای هر دلار تقریباً ۵۰ هزار تومان است. مابه التفاوت این دو عدد را باید از جایی تهیه کرد، معلوم نیست از کجا، اما قبل و زمانی که ارز از ۴۲۰۰ تومان حذف شد، گفته می شد که مابه التفاوت عدد ارز ترجیحی با ارز بازار آزاد داده شده است. ناشی از فشار بر منابع پایه پولی یعنی چاپ پول است و این مکانیسم تورمی است.

گزارش این موسسه بر اساس سال پایه ۱۳۸۱ تنظیم شده است و نرخ تورم را با آن سال تعدیل می کند، زیرا نرخ ارز در سال ۱۳۸۱ تک نرخی بوده و پس از آن محاسبات نرخ واقعی ارز با تأثیرگذاری بر مابه التفاوت نرخ ارز داخلی انجام شده است. تورم خارجی با توجه به اینکه پس از تک نرخی شدن ارز در سال ۱۳۹۰ تا چند سال بعد، به دلیل تفاوت تورم داخلی و خارجی، نرخ ارز تا حدودی افزایش یافت، تفاوت بین نرخ ارز آزاد و نرخ واقعی ارز در این موارد بود. سال محدود

بر اساس قانون برنامه توسعه، نظام پولی کشور یک «شناور مدیریت شده» است که در آن نرخ ارز بر اساس حفظ رقابت پذیری در تجارت خارجی و تورم داخلی و جهانی و همچنین ایجاد سطح بهینه ذخایر ارزی تعیین می شود. اما نکته مهم این است که هر نرخی با توجه به تفاوت تورم داخلی و خارجی تعدیل شود تا در اثر تکانه های احتمالی دچار نوسانات شدید نشود.

از سال ۱۳۸۲ تا ۱۳۹۰ نظام پولی کشور تقریباً تک لایه بود، بنابراین در این مدت هر سال کمتر از ۵ درصد به نرخ ارز اضافه می شد، در حالی که طبق قانون باید به نرخ سود اضافه می شد برابر است با تفاوت بین نرخ تورم داخلی و خارجی. بر اساس این گزارش، این رویکرد بهار ارز را فشرده کرد و در سال‌های ۱۳۸۹ و ۱۳۹۰ و پس از آن در سال‌های ۱۳۹۶ و ۱۳۹۸ به دلیل شوک تحریم‌ها، جهش شدید نرخ ارز در بازار آزاد رخ داد.

این گزارش می افزاید: در ابتدای دهه ۹۰ اختلاف نرخ ارز در بازار آزاد با نرخ واقعی حدود ۸۸۶ تومان بود، اما به مرور زمان با رشد نرخ ارز این شکاف بیشتر شد، به طوری که در میانه در دهه ۹۰ یعنی در سال ۱۳۹۴ به ۲۸۰۷ تومان رسید و با بازگشت تحریم ها در سال ۱۳۹۶ نرخ ارز بازار آزاد با شوک ۱۵۵ درصدی همراه شد و به ۱۰۳۷۷ تومان رسید. بنابراین در دهه ۹۰ نرخ واقعی ارز ۱۴ هزار و ۵۰۰ تومان محاسبه شد که فاصله با بازار آزاد را به ۴ هزار و ۲۰۷ تومان رساند.

این روند تا سال ۱۴۰۱ ادامه دارد که نرخ ارز در بازار آزاد حدود ۳۵ هزار تومان است در حالی که نرخ واقعی ارز در سال جاری ۵۳ هزار و ۵۰۰ تومان برآورد شده است.

در واقع، افزایش تورم جهانی در سال ۱۴۰۱، که توسط جنگ اوکراین آغاز شد، نرخ ارز واقعی را نیز افزایش داد. در نهایت به سال ۱۴۰۲ می رسیم که تورم در ایران به رکورد ۴۷ درصد می رسد و نرخ ارز ۶۰ هزار تومانی در بازار آزاد برآورد نرخ واقعی ارز در پایان سال ۱۴۰۲ را به تقریباً ۷۴ هزار تومان می رساند. البته تفاوت نرخ ارز در بازار آزاد و نرخ واقعی ارز نکته ای است که اقتصاددانان بر سر آن اختلاف نظر دارند.

برخی از این دیدگاه حمایت می کنند که دولت باید در شرایط بحرانی برای کنترل بازار دخالت کند و معتقدند با توجه به تحریم ها در ایران، دولت باید از ابزارهای مختلف برای کنترل نرخ ارز در کشور و حمایت از تولید استفاده کند. از سوی دیگر، حامیان بازار آزاد استدلال می‌کنند که در بلندمدت، عدم مداخله دولت منجر به آسیب‌پذیری بیشتر اقتصاد در برابر نوسانات ارزی و افزایش انتظارات قیمتی می‌شود.

با این حال، باید توجه داشت که حتی در آزادترین اقتصادها، برخی مداخلات در بازار در شرایط بحرانی رخ می دهد. اما این مداخلات کوتاه مدت بوده و در بلندمدت با بهبود ساختارها از طریق احیای سیستم حمایتی، ارز چند ارزی و کنترل اجباری قیمت ها به تدریج کنار گذاشته خواهد شد. در ایران از ابتدای تحریم ها با هدف حمایت از تولید و صادرات و همچنین تضمین واردات کالاهای اساسی، برخی مداخلات اجتناب ناپذیر بوده است، اما به دلیل تداوم تحریم ها، برای سیاست دولت ضروری است. اصلاح مکانیسم اقتصادی برای مقابله با این مداخلات کند را به حداقل برساند.