نابغه‌ای به نام آندرانیک؛ مردی که ابی و معین را به اوج رساند

دیروز اگر زنده بود باید شمع های هشتاد و سه ساله اش را فوت می کرد. صحبت از آندرانیک آساتوریان، هنرمندی است که با خاطرات دهه ها ایرانیان ارتباط دارد. زندگی و فعالیت آندرانیک در آمریکا مانند بسیاری از هنرمندان ایرانی هم نسل خود بدون برنامه ریزی قبلی صورت گرفت.

او در سال ۱۳۵۶ برای تحصیل در رشته موسیقی سینما به این کشور رفته بود اما اتفاقات ایران پس از انقلاب اسلامی باعث شد تا برای همیشه در آمریکا بماند. او تهیه کننده و تنظیم کننده بسیاری از آهنگ های معروف موسیقی پاپ ایرانی است. «نفس» با شعری از شهیار قنبری، «مرا ببخش» با شعر ایرج جنتی عطایی و «سوند» با شعری از لیلا کسری از جمله این ترانه ها هستند.

آندرانیک و جریان جدید موسیقی پاپ در ایران

در دهه های آخر قبل از انقلاب اسلامی، موسیقی پاپ ایران در دو جریان اصلی حرکت می کرد. اول ترانه هایی که موسیقی آن ها بیشتر توسط اساتید موسیقی ایرانی مانند علی تجویدی، همایون خرم و پرویز یاحقی ساخته شده و از رادیو شنیده می شد. آهنگ هایی که موسیقی آنها بیشتر با همراهی ارکسترهای مونوفونیک یا با هارمونی ابتدایی ارائه می شد. به استثنای دوره ای که مرتضی حنانه با حمایت آموزش کلاسیک خود و با کمک ارکستر فارابی سعی در تنظیم پیشرفته آثار داشت. سبک خوانندگانی که به عنوان نمونه به آنها ارائه می شد تا حد زیادی توسط خوانندگانی مانند گلپایگانی در نسل بعدی دنبال شد.

به موازات این آثار که بسیار در بین مردم رواج داشت، شکل دیگری از موسیقی پاپ ایرانی در دهه ۱۳۳۰ شکل گرفت که به شدت تحت تأثیر فضای موسیقی پاپ غربی بود و از سازهای ایرانی در ارکسترهای آن استفاده نمی شد. در بسیاری از این آهنگ‌ها که مجری اصلی آن‌ها ویگان بود، فضای موسیقی دیگر لزوماً ایرانی یا خاورمیانه نیست. اگر شعر فارسی را از آهنگ حذف کنیم، به راحتی می توان یک شعر انگلیسی یا فرانسوی روی آن گذاشت و هیچکس متوجه نمی شود که اثر در ایران ساخته شده است.

این سبک در دهه ۱۳۵۰ با حمایت موج جدیدی از آهنگسازان و ترانه سرایان جوان متحول شد. واروژان از آهنگسازان و تنظیم کنندگان برجسته این دوره بود و پس از آن آندرانیک، منوچهر چشم.آذربابک افشار، حسن شماعی زاده، ناصر چشم. آذر و… به فعالیت های گسترده ای پرداختند. محبوبیت این آثار به حدی پیش رفته بود که حتی تعدادی از اساتید موسیقی ایرانی مانند محمد حیدری که در زمینه ساخت موسیقی برای ترانه بسیار فعال بودند، بخشی از کار خود را به هنرمندان این سبک سپردند. آندرانیک در این فضا کار خود را با تنظیم ترانه «نامیاد» با آهنگ حسن شماعی زاده آغاز کرد.

آندرانیک و “شش و هشت شیکاگوئی”

فرید زولاند، یکی از چهره‌های مشهور موسیقی پاپ ایران که بیش از سه دهه با آندرانیک همکاری نزدیک داشت، می‌گوید: فضای تنظیم‌های آندرانیک بسیار مدرن بود، او علاوه بر اینکه فردی تحصیلکرده بود، با آندرانیک هم ارتباط داشت. او در سال‌های اولیه با سازهای بادی شیکاگوئی معروف شد، اما ریتم آهنگ‌هایش شش و هشت بود نوآوری در کار ترانه در آن زمان، همچنین بعدها نحوه استفاده از سازهای زهی توسط وی در تنظیم آهنگ شقایق تقلید شد.

زولاند می افزاید: “آندرانیک از نظر تنظیم چیزها بسیار مستقل بود و در کار با خوانندگان برای رسیدن به نتیجه حرفه ای تلاش زیادی کرد.” در ابتدا دانش اصلی او موسیقی غربی بود، اما کم کم به موسیقی ایرانی نزدیک شد و نتیجه آن را مثلاً در همکاری با ستار و معین می شنویم.

سفری بی بازگشت برای آندرانیک

حدود یک سال قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، آندرانیک برای تحصیل در رشته موسیقی سینما به آمریکا رفت. اما با پیروزی انقلاب، سیر تحصیلی آندرانیک به سفری بی بازگشت تبدیل شد. تأثیر آن را می توان در بسیاری از آثار او در آن زمان شنید. «همخونه» یکی از اولین کارهای آندو بود که اردلان سرفراز آن را دو صدایی نوشته و خوانده بود. ویدیوی این آهنگ با تصویر نقشه ایران ضبط شده که صحنه های جنگ ایران و عراق در آن پخش شده است.

آندرانیک همچنین خود به عنوان آهنگساز، تنظیم کننده و خواننده اثری را اجرا کرد. آهنگی به نام مادرم نوشته همایون هوشیار نژاد. «مادر من» یکی از غم انگیزترین آثار اوست: نام آندرانیک تقریباً در تمام آلبوم های خوانندگان مشهور ایرانی در دهه های ۸۰ و ۹۰ به عنوان آهنگساز یا تنظیم کننده در خارج از کشور دیده می شود. او همچنین به عنوان رهبر ارکستر در چندین کنسرت بزرگ روی صحنه ظاهر شد.

دلخوری های پی در پی در سال های اخیر

آندرانیک حداقل از سال ۲۰۰۷ با مشکلات جسمی جدی دست و پنجه نرم می کرد. بسیاری از افرادی که با کمک او به شهرت رسیدند این روزها آندو را فراموش کرده اند. این موضوع و همچنین فضای جامعه ایرانی در لس آنجلس، آندرانیک را به شدت آزرده کرد. وی در این باره گفت: اکثر خوانندگان دیگر ترجیح می دهند به جای همکاری با همکاران قدیمی خود شعر و آهنگ های رایگان از ایران دریافت کنند، اینکه آهنگسازان و تنظیم کنندگانی که آنها را به شهرت رسانده اند چگونه زندگی کنند موضوعی است که دیگر اهمیتی ندارد.

فرید زولند آهنگساز می گوید: ظهور تکنولوژی در موسیقی ایرانی در غربت با شکست بزرگی مواجه شده است، دیگر حمایتی برای کار نبود، این فضا و یک سری مسائل دیگر آندو را بسیار منزوی کرد.

وقتی او صادقانه برای یک پروژه هنری در لس آنجلس به من کمک می کرد، از او عذرخواهی کردم که او را اذیت کردم. گفت باید ازت تشکر کنم که اومدی و منو از تنهایی بیرون آوردی اگه نبودی الان چیکار میکردم؟ بدون فکر بچه گانه جواب دادم:خب داشتی آهنگ می ساختی! و آندو با تمام غم در دل خندید…