نخستین زبانی که «نوشته» شد چه بود؟

در دنیای مدرن، تصور زندگی بدون نوشتن دشوار است. نوشتن اطلاعات از طریق نشانه های نمادین یک ستون اساسی از عملکرد تمدن بشری است که بدون آن در تاریخ گم می شویم.

در واقع می توان گفت که اگر نوشتن به کلی از بین می رفت، تمدن نیز از بین می رفت! این اهمیت کلام مکتوب است. حال این سوال پیش می آید که زبان نوشتاری از چه زمانی آغاز شد؟

آغاز تمدن بشری

گسترش کشاورزی در غرب اوراسیا

گونه انسان برای صدها هزار سال وجود داشته است و در اکثریت قریب به اتفاق این زمان، انسان ها به عنوان شکارچی-گردآورنده زندگی می کردند. زندگی عشایری بود و زمان احتمالاً چرخه ای و به عنوان چیزی که آغاز و پایانی داشت تلقی می شد.

اما وضعیت حدود ۱۵ هزار سال پیش تغییر کرد. اینکه چرا این اتفاق می افتد موضوع بحث بزرگی است. برای چندین دهه، نظریه پذیرفته شده این بود که این کار به دلیل نیاز به مراقبت از محصولات انجام می شود، زیرا آنها منبع غذایی بارورتر هستند. اکتشافات جدیدتر، مانند اکتشافات گوبکلی تپه، نشان داده است که حرکت از یک شکارچی-گردآورنده به یک جامعه کشاورزی ناشی از تمایل به نزدیک ماندن به اماکن مذهبی بوده است. بنابراین زندگی بی تحرک مبنای اختراع کشاورزی شد.

به هر دلیلی، کشاورزی غذای کافی را فراهم می کرد که انسان ها دیگر مجبور نبودند تمام وقت خود را برای زنده ماندن صرف کنند. بدین ترتیب توجه انسان ها به مشاغل دیگری مانند سفالگری، بافندگی و اهلی کردن حیوانات وحشی معطوف شد. سرانجام نیاز به زبان پدید آمد و به تدریج سیستم های نوشتاری پدیدار شد.

اولین تمدن ها

لوحی از دوران آغاز نگارش از ۳۱۰۰ تا ۲۹۰۰ ق.م

“تمدن” برای اولین بار در خاورمیانه و اطراف بین النهرین و رود نیل در منطقه ای به نام هلال حاصلخیز ظاهر شد. تمدن های اولیه ای که در آنجا ظهور کردند به جوامع پیچیده ای تبدیل شدند که برای اداره جامعه به اسناد مکتوب نیاز داشتند.

طبیعتاً این تمدن ها اولین سیستم های نوشتاری شناخته شده در تاریخ را اختراع کردند. تمدن های سومری و مصر اولین تمدن ها بودند و هر دو تمدن سیستم نوشتاری منحصر به فرد خود را داشتند. در حالی که هیروگلیف های مصری اندکی قبل از ۳۱۰۰ سال قبل از میلاد اختراع شدند، این سومری ها بودند که برای اولین بار کلمات خود را در حدود ۳۵۰۰ قبل از میلاد نوشتند.

لوحی به خط میخی از نیپور، حدود ۲۳۰۰-۲۱۰۰ قبل از میلاد

خط سومری که قدیمی ترین سیستم نوشتاری ثبت شده است، اولین بار در حدود ۵۵۰۰ سال پیش مورد استفاده قرار گرفت. این خط در طول حیات خود دچار تغییرات اساسی و تکاملی شد و به خط میخی معروف شد. این سیستم در قالب یک سری تکواژهای واژگانی شروع شد که گمان می رفت نشان دهنده نیاز به حسابداری و ثبت مطالب مختلف باشد. با افزایش نیاز به انتقال ایده‌های پیچیده‌تر، این خط کاربردهایی خارج از اهداف اداری پیدا کرد و به نماینده مکتوب زبان سومری تبدیل شد.

این خط با قلم نی بر روی خاک رس نوشته شده است. نیاز به نوشتن سریعتر منجر به ساده‌سازی نمادها شد و تصاویر به نقشه‌های ذهنی قابل تشخیص (خط میخی با یک سری خطوط و برش‌های متمایز) تبدیل شدند. تحول دیگر این خط به شکل نمادهای هجایی بود، یعنی تصاویری که به جای کلمات، صداها را نشان می دادند. کلمات را می توان از طریق نمایش آوایی به جای ابزارهای نقشه برداری فکر نوشت.

این خط در زبان های دیگر نیز استفاده می شد. پس از آنکه تمدن سومری جای خود را به اکدی ها، بابلی ها و آشوری ها داد، این خط حفظ شد و برای نمایش زبان های این امپراتوری ها، پادشاهی ها و مردمان استفاده شد.

گزارش نقره ای به خط میخی از اوما، نئوسومریان، سلسله سوم اور (۲۰۰۴-۲۱۱۲ قبل از میلاد)

بنابراین زبان سومری اولین زبانی بود که شکل نوشتاری داشت. این زبان متعلق به زمانی است که شواهد باستان شناسی کمیاب است، بنابراین نظریه ها و بحث های زیادی در مورد آن وجود داشته است. با این حال، می توان حدس زد که بیش از پنج هزار سال پیش، یک سومری باهوش آثاری را در خاک رس خلق کرد و روندی را آغاز کرد که تمدن بشری را برای همیشه تغییر داد.