نگاهی واقعی به تورم در 10سال اخیر؛ از رکورد 55 درصدی تا دو سال تورم تک‌رقمی :: ایران تحلیل

«دهه ۹۰» یکی از کلیدواژه های پرتکرار در تبلیغات نامزدهای انتخاباتی و به ویژه در مناظره ها بود. دهه ای که گروهی آن را «فرصت از دست رفته» و گروهی دیگر آن را «عصر سخت با دستاوردهای خوب» می دانند.

به گزارش ایران تحلیل، برای قضاوت در مورد وضعیت اقتصاد ایران در سال های گذشته باید مجموعه وسیعی از شاخص های اقتصادی مورد ارزیابی و تحلیل قرار گیرد. اقدامی که بدون شک پرداختن به آن در قالب گزارش غیر ممکن است. اما با انتخاب یکی از شاخص های مهم و کلیدی و مشاهده تغییرات آن می توان به درک کلی از اتفاقات گذشته دست یافت. در این گزارش نرخ تورم نقطه به نقطه از ابتدای سال ۱۳۹۰ تا خرداد ماه ۱۴۰۳ مورد بررسی قرار گرفته و سعی شده است در هر بازه زمانی به مهم ترین وقایع رخ داده در آن زمان اشاره شود.

قضاوت اقتصادی دهه ۹۰; منصفانه و ناعادلانه

فراوانی حوادث ناگوار در اقتصاد ایران در سال‌های اخیر افزایش یافته است و همین امر باعث شده جامعه نسبت به تغییرات ناگهانی و فشارهای اقتصادی حساسیت کمتری نشان دهد. به عبارت دیگر به نظر می‌رسد در سال‌های اخیر جامعه از نظر روحی برای مواجهه با شوک‌های اقتصادی مستمر آماده شده و انتظارات آن برای آینده بدبینانه است. یکی از اثرات عادت کردن به هرج و مرج اقتصادی، کمرنگ شدن خاطره انتظارات مثبت و ثبات اقتصادی در چند سال گذشته است.

این مشکل به ویژه زمانی تشدید می‌شود که روایت‌های اقتصادی سال‌های گذشته مدام بیان می‌شود، در حالی که برخی از آن‌ها در تضاد با یکدیگر هستند. به عنوان مثال برخی معتقدند نرخ تورم در دهه ۹۰ بسیار ناپایدار بوده و معیشت مردم را تحت فشار قرار داده است، در حالی که گروهی دیگر معتقدند در برخی از سال های دهه ۹۰ کمترین نرخ تورم در سال های پس از انقلاب اسلامی ثبت شده است. انقلاب. . در اینجا تنها رجوع به آمار و گزارش های رسمی می تواند واقعیت را همانطور که بوده نشان دهد.
پایان دهه هشتاد و میراث تحریم های آن

مناقشه ایران و کشورهای غربی از اواسط دهه ۸۰ با محوریت «اتمی شدن ایران» آغاز شد. در آن زمان تقویت فناوری هسته ای یکی از شعارهای کلیدی دولت دهم بود و همین امر حساسیت کشورهای غربی را نسبت به ایران تشدید کرد. نتیجه این اتفاقات اعمال تحریم های خارجی علیه ایران از سال ۱۹۸۹ بود که در این مدت ۶ قطعنامه علیه ایران در شورای امنیت سازمان ملل تصویب شد. همچنین مراکز و نهادهای کلیدی دیگری مانند بانک مرکزی، شرکت‌های کشتیرانی، شرکت ایران ایر، شرکت‌های نفت و پتروشیمی و شرکت ملی نفتکش ایران تا ابتدای سال ۹۲ تحریم شدند.

نتیجه این تحریم ها افزایش تورم نقطه به نقطه اقتصاد ایران از ۲۴.۷ درصد در سال گذشته است. فروردین ۲۰۱۱ به ۴۲.۴ درصد در خرداد سال ۲۰۱۲ بود به این معنا که قیمت یک سبد کالا و خدمات یکسان مورد استفاده خانوارها در خرداد ۹۲ ۴۲ درصد گران تر از خرداد سال قبل از آن بود.

دولت یازدهم و شعار لغو تحریم ها; عصر طلایی تورم تک رقمی

دولت یازدهم در حالی روی کار آمد که تحریم های ظالمانه علیه ایران در سال اول فعالیتش آغاز شده بود. تحریم هایی که کشور هرگز با آن مواجه نشده بود. اما شعار این دولت رفع تحریم ها و شروع مذاکره بود و این توقعات مثبتی را در جامعه ایجاد کرد.

تورم نقطه به نقطه با تکیه بر این انتظارات مثبت و البته سیاست هایی که وزارت اقتصاد دولت یازدهم در پیش گرفت از تابستان ۹۲ روند نزولی سریعی را آغاز کرد. از جانب مرداد تا آبان تورم نقطه به نقطه در سال ۲۰۱۲ به کمتر از ۴۰ درصد و در آستانه ۳۰ درصد رسید. پس از آن، این میزان از اسفند ۹۲ تا آبان ۹۴ به کمتر از ۲۰ درصد کاهش یافت. مثلا تورم نقطه به نقطه آبان در سال ۲۰۱۴ طبق اعلام مرکز آمار به ۱۰.۵ درصد رسید.

امضای توافقنامه برجام در سال ۱۹۹۴ انتظارات را مثبت تر از قبل کرد. این انتظارات مثبت در کنار سیاست های وزارت اقتصاد دولت یازدهم باعث شد تا در طولانی ترین زمان شاهد تورم نقطه به نقطه تک رقمی باشیم. این میزان از آذر ۹۴ تا اردیبهشت ۹۷ (۲۹ ماه و تقریبا بیش از ۲ سال) تک رقمی بود. در این بازه زمانی بیشترین تورم نقطه به نقطه ۹.۶ درصد و کمترین آن ۵.۷ درصد بوده است. آذر سال ۹۵ بود.
تورم لجام گسیخته؛ سوغات اقتصادی ترامپ برای ایران

ترامپ در اواسط بهار ۲۰۱۷ از توافق بین المللی برجام خارج شد. اقدامی که حتی در داخل آمریکا نیز به شدت با آن مخالفت شد. مخالفان آمریکایی بر این باور بودند که اقدام ترامپ باعث می‌شود جامعه بین‌المللی آمریکا را کشوری «غیر مسئول» و «غیرقابل اعتماد برای توافق» ببیند. تحلیلی که البته با خروج ترامپ از معاهده بین المللی آب و هوای پاریس از آب درآمد و تشدید شد. اما این اقدام خسارات شدیدتری برای ایران داشت.

با خروج ترامپ از برجام در بهار ۱۹۹۷، نرخ تورم به سرعت افزایش یافت. تورم در فروردین تک رقمی بود مهر در آن سال به ۳۲.۸ درصد و بعد از آن رسید اسفند به ۴۷.۵ درصد رسید. این روند صعودی در سال بعد تا نرخ تورم نقطه به نقطه ادامه یافت اردیبهشت در سال ۱۹۹۸ به سطح ۵۲.۱ درصد رسید. این نرخ بالاترین نقطه تورم حداقل از اوایل دهه ۹۰ بود.

اما این وضعیت ادامه پیدا نکرد و حتی با وجود اصلاح قیمت بنزین در آبان در سال ۹۸ روند نرخ تورم کاهش یافت و این نرخ از بالای ۵۲ درصد در سال افزایش یافت فروردین در سال ۱۹۹۹ به سطح ۱۹.۵ درصد رسید. اما این نوسانات نیز بی تاثیر از اتفاقاتی که در عرصه بین المللی رخ داد نیست. زمانی که ترامپ تحریم های نفتی را علیه ایران اعمال کرد، ۸ مشتری عمده نفت ایران را از اجرای این تحریم ها مستثنی کرد. اما در پایان سال ۱۹۹۸ با اتخاذ سیاست «فشار حداکثری»، همان ۸ مشتری عمده را مشمول قوانین تحریمی آمریکا کرد و ایران در فروش نفت خود که منبع اصلی درآمد دولت است، با چالش های بیشتری مواجه شد. بنابراین بخشی از تورم سال ۹۹ متاثر از کاهش شدید درآمدهای نفتی دولت است.

بخش دیگر آن نیز بدون شک متاثر از اثرات مخرب شیوع ویروس کرونا است که از اواخر سال ۱۳۷۷ آغاز شد و در سال ۱۳۷۸ به اوج خود رسید. مجموع این رویدادها باعث تورم نقطه به نقطه شد. فروردین ۱۴۰۰ به ۵۱.۱ درصد برسد.
دولت سیزدهم و روند نزولی تورم در سال ۱۴۰۲

در انتخابات سال ۱۴۰۰ ابراهیم رئیسی به عنوان رئیس جمهور ایران انتخاب شد و دولت سیزدهم با رهبری او شروع به کار کرد. او مرداد ۱۴۰۰ دولت را از حسن روحانی تحویل گرفت. در آن ماه، تورم نقطه به نقطه ۴۳.۷ درصد بود. این نرخ با نوساناتی که در میانه راه داشت روند نزولی را آغاز کرد تا اینکه فروردین ۱۴۰۱ به سطح ۳۲.۹ درصد رسید. آخر اردیبهشت در همان سال دولت سیزدهم با اجرای سیاست «حذف ارز ترجیحی ۴۲۰۰ تومانی» معروف به «جراحی اقتصادی»، شوک تورمی ایجاد کرد که اجتناب ناپذیر بود. این سیاست به توصیه طیف وسیعی از کارشناسان و هدف آن جلوگیری از رانت بد و فسادی بود که پس از تخصیص ارز ارزان ایجاد شد. دولت سیزدهم یارانه نقدی ۳۰۰ و ۴۰۰ هزار تومانی را مستقیماً به خانوارها برای مقابله با آثار معیشتی آن پرداخت کرد. اما در پی این اقدام شوک تورمی ایجاد شد و تورم نقطه به نقطه شد خرداد در آن سال به ۴۷.۵ درصد رسید. سپس با یک دوره کاهش، دوباره از آبان ۱۴۰۱ افزایش یافت و در فروردین ۱۴۰۲ به سطح تاریخی ۵۵.۵ درصد رسید. این تورم بالاترین تورم نقطه ای ثبت شده حداقل از اوایل دهه ۹۰ است. البته این روند افزایشی دوام نیاورد و در سال ۱۴۰۲ تورم نقطه به نقطه وارد روند نزولی شد.

به گفته رئیس کل بانک مرکزی، علت این کاهش تورم، سیاست های پولی اتخاذ شده از سوی این نهاد است. بانک مرکزی رشد نقدینگی را عامل اصلی تورم می داند و از کانال هایی مانند کنترل رشد ترازنامه بانک ها از رشد نقدینگی جلوگیری کرده است. با کاهش این نرخ تورم نقطه به نقطه نیز تا پایان سال ۱۴۰۲ کاهش یافته است البته از ابتدای سال ۱۴۰۳ تورم نقطه به نقطه اندکی افزایش یافته و از ۳۰.۹ درصد در فروردین به ۳۱.۹ درصد در خرداد رسیده است

بنابراین در یک نگاه کلی دولت سیزدهم توانست در سال ۱۴۰۳ نرخ تورم را به ۳۱.۹ درصد برساند و در عین حال با تورم ۴۳.۷ درصدی دولت را در دست بگیرد و تورم را نقطه به نقطه کاهش دهد. اما تورم در این دولت ناقص هرگز به کمتر از ۳۰ درصد نرسید. برخی کارشناسان معتقدند اگر عمر این دولت زود به پایان نرسد، ممکن است در صورت تداوم سیاست های مذکور، تورم دوباره کاهش یابد.

در نهایت آنچه مشهود است، لزوم مراجعه به آمار و در نظر گرفتن شرایط هر دوره زمانی است. دهه ۹۰ با تحریم های بی سابقه آغاز شد و با تحریم های سنگین تر به پایان رسید. در پایان آن یک بیماری همه گیر جهانی اتفاق افتاد که فشار زیادی بر اقتصاد کشورهای جهان وارد کرد. با وجود این تفاسیر، در همان دهه تورم بیش از دو سال تک رقمی بود و قبل از آن برای یک سال این نرخ کمتر از ۲۰ درصد بود. در دولت سیزدهم و در ابتدای دهه ۱۴۰۰ با وجود ثبات نسبی شرایط بین المللی و پایان اپیدمی کرونا، تورم نقطه ای نتوانست به کمتر از ۳۰ درصد برسد، اما روند نزولی خوبی را آغاز کرد که احتمالاً ادامه خواهد داشت. در صورتی که سیاست ها مانند قبل به درستی اجرا شوند.