واقعیتی به نام مالیات پنهان و دروغی به نام یارانه پنهان؛ انتقاد جدی از یک مغالطه

پرویز داودی، اقتصاددان دانشکده علوم سیاسی و اقتصادی دانشگاه شهید بهشتی به بررسی و تشریح ابعاد مختلف و مبانی نظری حوزه چالش برانگیز «یارانه پنهان- مالیات پنهان» پرداخت.

افق میهن به نقل از فرارو، پرویز داودی، اقتصاددان دانشکده علوم سیاسی و اقتصادی دانشگاه شهید بهشتی به بررسی و تبیین ابعاد مختلف و مبانی نظری حوزه چالش برانگیز «یارانه پنهان – مالیات پنهان» پرداخت. . او مفهوم «یارانه پنهان» را رد می کند.

عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام با اشاره به تعریف نقدینگی و اهمیت آن در اقتصاد، سیاست پولی را موضوع نقدینگی دانست و گفت: ایجاد نقدینگی دو بخش دارد که یک قسمت آن در انحصار مرکز است. بانک طبق قانون و قسمت دیگر توسط بانک ها انجام می شود. من در اینجا به مفهومی از پول دست می زنم که ما را به سمت یارانه های پنهان سوق می دهد. بنابراین اینکه افزایش نقدینگی باعث تورم می شود یا خیر بستگی به ساختارهای ما دارد.

این هیات علمی گروه اقتصاد دانشگاه شهید بهشتی در ادامه به بررسی مفهوم «ضریب» پرداخت تا به مفهوم «مالیات پنهان» دست یابد. وی گفت: اگر در کل جامعه فقط ۱۰ واحد کالا و ۱۰ واحد پول داشته باشیم میانگین قیمت هر محصول یک واحد پول می شود.

اگر بانک مرکزی ۱۰ واحد جدید و مازاد پول صادر کند و عرضه کالا به همان ۱۰ واحد باقی بماند و سپس دولت به عنوان متقاضی وارد اقتصاد شود، چه اتفاقی می افتد؟ طبیعتاً اینجا ۲۰ واحد ارزی و ۱۰ کالا داریم و میانگین قیمت کالاها در اینجا دو واحد ارزی خواهد بود. در این شرایط افراد قبلی نیمی از قدرت خرید را خواهند داشت، بنابراین نیمی از کالا را به دست می آورند و از هر ۱۰ کالا ۵ کالا را بانک مرکزی می گیرد! با انتشار پول، چون مقدار کالا ثابت است، صادرکننده پول نیمی از کالا و نیمی از قدرت خرید جامعه را در اختیار دارد.

وی خاطرنشان کرد: با این سازوکار گفته می شود ۵ نفر اول مالیات پنهان یا مالیات تورمی به بانک مرکزی داده اند. این مبنای نظری «مالیات های پنهان» است.

داودی ادامه داد: البته ما یک وضعیت دیگری هم داریم. داشتن ظرفیت های خالی و آماده به کار در تولید کالا و ورود نقدینگی اضافی منجر به تولید مضاعف و متناسب با رشد نقدینگی می شود. در این شرایط افزایش قیمت نداریم. اگرچه صادرکننده پول در اینجا مقدار مازاد تولید را تصاحب خواهد کرد و این مصداق مالیات پنهان است، اما «مالیات تورمی» نیست. حالت بین این دو حالت نیز در جایی امکان پذیر است که ناشر بخشی از کالا را گرفته و قیمت آن افزایش یابد. به کسی توجه کنید که حق دارد آقا باشد و مردم به او اعتماد کنند، می تواند مالیات پنهان بگیرد.

آیا دولت مجاز به گرفتن مالیات های پنهان است؟

معاون اول رئیس جمهور سابق با بیان اینکه آیا بانک مرکزی مجاز است یارانه های پنهان را در قالب تحلیل ارزشی دریافت کند یا خیر، گفت: قضاوت در مورد مجوز مالیات های پنهان زمانی امکان پذیر است که ببینیم مالیات هزینه شده است یا خیر. در مورد منافع عمومی یا خیر. یعنی نه می توانیم بپذیریم و نه ردش کنیم. مثلاً در زمان جنگ، دولت ها برای تأمین مالی جنگ، پول زیادی به جامعه تزریق می کنند و یک سری از منابع واقعی جامعه را «برای حفظ امنیت» به دولت اختصاص می دهند. خوب اینجا موجه است اما اگر صرف چیزهای غیر قابل قبول و تجملی شود توجیه ندارد.

بنابراین صرف افزایش قیمت توسط دولت برای تحلیل مفید بودن یا نبودن آن کافی نیست و باید قضاوت ارزشی کرد. این کارشناس علوم اقتصادی در ادامه با اشاره به اینکه یارانه پنهان عمدتاً مربوط به انرژی، سوخت و کالاهای اساسی است، گفت: افرادی که یارانه پنهان را مطرح می کنند چه می گویند؟ آنها می گویند نسبت به قیمت های تعدیل شده جدید، قیمت کالاهای اساسی پایین است و به همین دلیل دولت با ارزان نگه داشتن کالاهای اساسی یا بنزین و موارد دیگر لطف می کند و در این زمینه به مردم توجه می کند!

وی با انتقاد صریح بر ناقص بودن این دیدگاه تاکید کرد: آقایان نمی گویند قبلاً قیمت عادی و تعادلی دیگری وجود داشت، قیمت به دلیل ناکارآمدی دولت افزایش یافت و به قیمت جدید رسید، این را نمی گویند و شروع می کنند. از اواسط داستان که تحلیل می کنند روایت می کنند. مثلا نمی گویند مشکلات دولت باعث افزایش نرخ ارز شده، بلکه ادعا می کنند قیمت بنزین در مقایسه با قیمت های خارجی یا اروپایی یا خلیج فارس پایین است و ساده لوحانه و با تظاهر به مردم محاسبه می کنند که ما فلان قیمت دارند MT” ما به شما یارانه پنهان می دهیم!

کلید مغالطه “یارانه پنهان”: تحلیلی از بازار ارز

این کارشناس اقتصادی در اشکال اساسی مغالطه یارانه پنهان گفت: به موضوع یارانه پنهان توجه کنید اولاً دولت هایی که حق دارند نقدینگی و حجم پول را افزایش دهند و عملاً اول از مردم مالیات بگیرند و بعد از آن. ادعای یارانه پنهان در سطح جدیدی از قیمت ها. که خودشان خلق کردند!

وی افزود: ما گفتیم که روی قیمت باید تحلیل ارزشی داشته باشیم و صرف افزایش قیمت نمی تواند ملاک جواز یا عدم اجازه باشد. در واقع باید ببینیم قیمت معمولی و واقعی کدام است، قیمت اولیه یا ثانویه. این نیز از تحلیل قیمت ارز باید و نباید باشد به دست می آید. قیمت بنزین ۷۰ سنت در چه عدد تبدیلی ضرب می شود تا قیمت بنزین به ریال بدست آید؟

وی با تحلیل چیدمان بازار آشفته ارز ادامه داد: نگاه ما به بازار ارز است. بازیگران چه کسانی هستند؟ اول اینکه شرکت های بزرگ و بانک های بزرگ و واردکنندگان و صادرکنندگان بزرگ و قاچاقچیان ۷۰ درصد این بازار را در اختیار دارند و بازیگران اصلی این عرصه هستند. همچنین بازارهای موازی مانند هرات و سلیمانیه و… نیز بر بازار ما تأثیر می گذارد. سفته بازان بزرگ داخلی هم هستند، مثلاً شرکت مس قیمت ریالی محصول خود را بلافاصله با بازارهای فراملی و قیمت ارز آزاد تعدیل می کند. مثل این است که سهام فلان بانک با افزایش نرخ ارز ۵۴ همات افزایش می یابد.

داودی با انتقاد از سازوکار بازار ارز افزود: اکنون که بازیگرانی چون انحصارطلب، قاچاقچی و سفته باز نرخ ارز را چند برابر کرده اند، چگونه باید آن را تحلیل کنیم؟ حالا که چنین شرایطی داریم آیا می توانیم ادعا کنیم که من به شما یارانه پنهانی می دهم؟!

این استاد کارکشته اقتصاد با بیان اینکه بعد از دفاع مقدس حداقل ۵ برابر با این مکانیسم افزایش قیمت تلاش کردید تا وضعیت را اصلاح کنید اما شرایط هیچ گاه به سمت اصلاح پیش نرفت، گفت: دلیل عدم اصلاح این است که نیروی محرکه افزایش نرخ ارز همچنان وجود دارد. بله، دلالان و قاچاقچیان و شرکت های بزرگ و بانک های بزرگ و فشار خارجی هنوز وجود دارند. وی ادامه داد: فرض کنید برای اصلاح قیمت و رفع مشکل دوباره نرخ ارز را افزایش دهیم. چه اتفاقی خواهد افتاد؟ مثلا در ابتدای دولت فعلی ارز را از ۴۲۰۰ به ۲۸۵۰۰ رساندید تا مشکل حل شود. شد؟ ارز ۵۰ هزار تومانی ایجاد شد; باز هم می گویید یارانه های پنهان داریم. باز هم قیمت را بالا می برید، وقتی اصلاح شد پله پله افزایش می یابد و متوقف نمی شود.

در هر مرحله، مبارزه همان مبارزه است، رانت همان رانت است، فقط سطح آن به یک نرخ بالاتر ارتقا یافته است. وی افزود: این افزایش نرخ مشکل بزرگ تری دارد. تورم ساختاری ما از ۲۰ درصد به ۴۰ درصد رسیده است، یعنی با افزایش متناوب نرخ ارز، نرخ تورم را گسترش داده ایم. با این مکانیسم فشار وارده بر طبقات پایین جبران ناپذیر است. داودی در پایان خاطرنشان کرد: مفهوم «یارانه پنهان» در اقتصاد ما با توجه به پشت صحنه بازار ارز به هیچ وجه قابل قبول و توجیه نیست.