پس پشتِ آمارهایی که از رشد اقتصادی خبر می‌دهند+ جزئیات

دکتر وحید شقاقی، اقتصاددان و استاد دانشگاه خوارزمی به فرارو گفت: این نوع آمارها مبهم است و رشد اقتصادی قابل توجهی در بخش هایی مانند صنعت و کشاورزی ثبت نکرده ایم. به گفته دکتر شقاقی، آمارهای اقتصادی را باید بر اساس تحلیل دقیق در نظر گرفت.

ایران تحلیل به نقل از فرارو، داوود منظور رئیس سازمان برنامه و بودجه اخیرا گفت: با تلاش دولت، رشد اقتصادی از صفر و شرایط منفی خارج شده و اقتصاد کشورمان رشد اقتصادی را تجربه می کند.» نرخ رشد اقتصادی کشور در شش ماهه نخست امسال به هفت درصد رسیده و نرخ بیکاری در کشور نیز به هفت درصد کاهش یافته است.

به گزارش فرارو، منظور در بخشی دیگر از سخنان خود گفت: رشد اقتصادی در سال ۱۴۰۰ بالای چهار درصد و در سال گذشته به نزدیک به پنج درصد رسید.

رشد اقتصادی یکی از مهم ترین مولفه های اقتصاد هر کشور محسوب می شود و در نتیجه ارائه آمار توسط مسئولان کشور در این زمینه به سرعت زیر ذره بین قرار می گیرد. افزایش کالاهای سرمایه ای، نیروی کار، فناوری و سرمایه انسانی همگی می توانند به رشد اقتصادی کمک کنند. رشد اقتصادی معمولاً بر حسب افزایش ارزش کل بازار کالاها و خدمات اضافی تولید شده با استفاده از برآوردهایی مانند تولید ناخالص داخلی اندازه گیری می شود. طبق یک مطالعه ۱۰ ساله که توسط مؤسسه جهانی تحقیقات توسعه اقتصادی دانشگاه ملل متحد (unitar) انجام شده است، اکثر کشورهایی که در کاهش فقر و افزایش دسترسی به کالاهای عمومی موفق بوده اند، این پیشرفت را بر اساس رشد اقتصادی قوی استوار کرده اند.

احسان خاندوزی وزیر اقتصاد نیز در تازه ترین اظهارات خود درباره رشد اقتصادی کشور گفته است: از سال ۱۳۹۹ تا تابستان ۱۴۰۲ رشد اقتصادی مثبتی داشته است و بر اساس پیش بینی ها در حوزه صنعت، کشاورزی و اقتصاد به عنوان یک در مجموع تا پایان سال جاری روند مثبتی در رشد اقتصادی خواهیم داشت.» . تلاش ها و سیاست های انجام شده در ۲ سال اخیر منجر به رشد تولید و خروج از رکود در سرمایه گذاری داخلی و خارجی شده است که قابل مقایسه با سال های گذشته نیست.

با وجود این آمار و اظهارنظرها، دولت سیزدهم همچنان با تورم بالا و مشکل دستمزد کارگران نسبت به سبد معیشت خود مواجه است، تا جایی که برآوردها نشان می دهد تا ۶۰ درصد حقوق کارگری که سرپرستی یک کارگر را به عهده دارد. خانواده چهار نفره صرف هزینه های غذای خانواده می شود. . همچنین تورم عمومی پیش بینی شده برای سال ۱۴۰۲ زیر ۴۰ درصد نیست. به همین دلیل است که برخی کارشناسان هنوز در سایه اعداد و ارقامی که از کاهش نرخ بیکاری و افزایش توسعه به دست می‌آید، تردید دارند که چگونه این آمارها محقق شود.

با توجه به این شرایط سوالاتی مطرح می شود که آیا رشد اقتصادی در همه ارکان اقتصاد کشور بالا و مثبت است و چرا با وجود این هنوز جامعه رشد اقتصادی را به صورت ملموس احساس نمی کند؟ وحید شقاقی شهری، اقتصاددان و استاد اقتصاد دانشگاه خوارزمی در گفتگو با فرارو به این سوالات پاسخ داد:

تعمیم در آمارهای اقتصادی گمراه کننده است

چرا آمار رشد اقتصادی کشور گمراه کننده است؟! وحید شقاقی به فرارو گفت: رشد مثبتی که در سال های اخیر در اقتصاد کشور اتفاق افتاده را نمی توان بدون تحلیل پذیرفت، در سال ۱۴۰۱ مرکز آمار ایران رشد اقتصادی با نفت را ۴.۹ درصد و رشد اقتصادی بدون نفت را ۴.۵ اعلام کرد. وقتی مولفه های رشد را بررسی می کنیم، می بینم که در ۲ بخش رشد خوبی داشتیم؛ یکی نفت که ۷ درصد رشد داشت و دیگری صنعت بود که ۷.۷ درصد رشد داشت. متأسفانه در سال های اخیر برخلاف دهه های گذشته، بخش کشاورزی ما وارد رشد منفی شد و در سال ۱۴۰۱ کشاورزی با رشد منفی ۴.۴ درصدی به ثبت رسید و آمار اقتصادی بهار و تابستان ۱۴۰۲ نیز منتشر شده است. در دو فصل، بخش کشاورزی همچنان به رشد منفی خود ادامه می دهد و برعکس در سال ۱۴۰۱، بخش صنعت و معدن نیز وارد رشد منفی شد و به رشد نزدیک به صفر (منفی ۰.۴) رسید. اما بخش نفت و خدمات در بهار و تابستان ۱۴۰۲ رشد مثبت داشته است. نفت ما در بهار ۱۴۰۲ معادل ۱۹.۸ درصد و در تابستان ۱۴۰۲.۲۵ است. رشد ۶ درصدی رشد بخش خدمات ما در بهار حدود ۹ درصد و در تابستان ۷ درصد بود. بله، آمارها نشان می دهد که رشد سال ۱۴۰۱ و بهار و تابستان ۱۴۰۲ مثبت است، اما اولین نتیجه این است که رشد اقتصادی ناشی از رشد بخش نفت است و در بخش خدمات عمدتاً رشد بخش نفت است. بخش خدمات در سال های اخیر به ویژه در فصل بهار و تابستان. ۱۴۰۲، به دلیل رشد واسطه های مالی. به گونه ای که رشد خدمات واسطه گری مالی در بهار ۱۴۰۲ حدود ۴۲ درصد و در تابستان ۱۴۰۲ معادل ۱۷ درصد است.

وی افزود: وقتی آمارها به صورت کلی ارائه می شود گمراه کننده است اما وقتی به مولفه های رشد اقتصادی نگاه می کنیم با واقعیت هایی مواجه می شویم که برخلاف سال های گذشته بخش کشاورزی ما وارد رشد منفی شده است و این یک زنگ خطر است. خطاب به مسئولان و نخبگان اقتصادی کشور، در واقع به دلیل عدم سرمایه گذاری کافی در بخش کشاورزی و چالش بحران آب، بخش کشاورزی ما با رشد منفی روبه‌رو می‌شود و اگر موضوع را کنترل نکنیم. چالش آب و عدم سرمایه گذاری مولد در این بخش، کشاورزی ما که یکی از بخش های مولد و اشتغال زا در کشور است، نمی تواند رشد مثبتی را تجربه کند.رشد بخش کشاورزی ما در بهار و تابستان ۱۴۰۲ به منفی ۴ درصد رسیده است این وضعیت نگران کننده است».

رشد اقتصادی نفت و خدمات قابل اعتماد و پایدار نیست

این استاد دانشگاه گفت: همانطور که اشاره کردم یکی از دلایل رشد اقتصاد ما رشد حوزه نفت است، طبق آمار در سال ۱۴۰۱، حوزه نفت ما رشد مثبت ۷ درصدی داشته و در بهار. این شاخص در سال ۱۴۰۲ به حدود ۲۰ درصد رسید و در تابستان ۱۴۰۲ به رشد مثبت ۲۶ درصدی رسید، اما نگرانی در این زمینه وجود دارد، طبیعتاً بخش نفت ما می تواند به رشد مثبت و سریع ادامه دهد اما عمدتاً این رشد بخش نفت به دلیل افزایش قیمت جهانی نفت و به دلیل کاهش شدت تحریم ها و افزایش صادرات نفت (چه از منظر نفت و چه از منظر دلار) است؛ بنابراین نباید فراموش کرد. که این بخش از اقتصاد نمی تواند رشد پایدار و پایداری داشته باشد و برای سال های آینده یا این رشد اقتصادی را در حوزه نفت نخواهیم داشت و یا ممکن است رشد منفی را ثبت کنیم.در بخش خدمات نیز حوزه های زیادی از رستوران ها و هتل ها تا عمده فروشی و خرده فروشی و خدمات املاک و مستغلات و تجاری. اما متأسفانه در بخش خدمات نیز به دلیل واسطه های مالی رشد داشته است.»

وی افزود: اتفاقاتی که در بازار سرمایه و سایر واسطه‌های بازار مالی رخ می‌دهد منجر به ثبت ارقام رشد در بخش خدمات شده است، این بخش خدمات نیز بخش مولد و اشتغال‌زایی نیست؛ بنابراین برخلاف رشد مثبت، کیفیت رشد پایین است، این رشد رشد پایدار و باکیفیتی نیست و حتی در صورت تشدید مجدد تحریم ها در سال های آینده، شاهد رشد منفی بالایی خواهیم بود، زمانی که اقتصاد کشور در دهه ۱۳۹۰ به شدت کوچک شد. با تکانه قادر به رشد مثبت بود اما این رشد پایدار نیست.مثل فردی که چند روز است غذا نخورده و به شدت لاغر شده است.سپس به این فرد کمی غذا می دهیم که به افزایش وزن کمک می کند. احساس بهتری داشته باشید، اما این یک شرایط دائمی نیست، آنچه در رشد اقتصادی مهم است، رشد بخش کشاورزی، صنعت و معدن و رشد بخش خدمات در حوزه های تجاری، هتل و رستوران، حمل و نقل و ارتباطات است. و خدمات عمده فروشی و خرده فروشی. اما آمارها نشان می دهد که این بخش ها در سال های اخیر رشد چشمگیری نداشته اند. فقط بخش خدمات و واسطه گری مالی رشد بالایی را تجربه کرده است.”

پیش بینی رشد اقتصادی ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳

این کارشناس اقتصادی در ادامه گفت: آقای منظور رئیس سازمان برنامه و بودجه رشد را مثبت اعلام کردند اما با بررسی های دقیق متوجه می شویم که این نوع رشد کیفیت لازم و کافی را ندارد و پایدار و اشتغال زا نیست.» از همه مهمتر گمراه کننده است زیرا در سال های آینده با هر مشکلی از جمله تکرار تحریم ها شاهد تکانه های منفی جدیدی در رشد اقتصادی خواهیم بود. من معتقدم پیش بینی اقتصادی سال ۱۴۰۲ بین ۶ تا ۶.۵ درصد خواهد بود، اما قطعا رشد اقتصادی ۱۴۰۲ ارزش تحلیل و تفسیر زیادی ندارد، زیرا متکی بر حوزه نفت و خدمات است. برای سال ۱۴۰۳ دو سناریو پیش بینی دارم: اگر تحریم ها تشدید نشود و با شرایط فعلی تحریم پیش برویم، رشد سال آینده به رشد بلندمدت اقتصاد ایران یعنی رقمی حدود ۲.۵ به برمی گردد. ۳ درصد اما اگر تحریم ها تشدید شود یا انگیزه های منفی در بخش نفت ایجاد شود، رشد اقتصادی می تواند به زیر یک درصد برسد و حتی منفی شود.

وی افزود: تاکید من این است که برای بررسی روند رشد اقتصادی به آمار نهایی نگاه نکنیم، بلکه باید به مولفه های رشد نگاه کنیم و ببینیم که رشد مولفه های اقتصادی کدام رشد اقتصادی است. اگر رشد حاصل کشاورزی، صنعت، معدن و خدمات تولیدی باشد، باید خوشحال باشیم. اما اگر این رشد اقتصادی حاصل بخش نفت یا خدمات واسطه های مالی باشد، جای خوشحالی به این آمارهای مثبت نیست. بخش نفت ما در نهایت می تواند یکی دو سال رشد اقتصادی بالایی برای ما داشته باشد و در سال های بعد دوباره به صفر نزدیک شود. این آمارها می تواند مسئولان ما را گمراه کند. در سال ۱۳۹۴ رشد اقتصادی ایران ۱۲.۵ درصد بود اما نه کیفیت داشت و نه اشتغالزایی و در سال بعد به همان وضعیت چشم انداز بلندمدت ما بازگشت.

این تحلیلگر اقتصادی در بخشی دیگر از سخنان خود گفت: در حوزه بیکاری هم همینطور است، در بحث کاهش نرخ بیکاری و ایجاد اشتغال باید مراقب باشیم که برخی آمارها در این زمینه قابل اعتماد نباشد. در بخش نفت وقتی رشد نفت و افزایش درآمد داریم لزوماً شغل ایجاد نمی کنیم، در بخش واسطه گری مالی شغل ایجاد نمی کنیم؛ بنابراین کاهش نرخ بیکاری به این دلیل است که بعد از کرونا، برخی شرکت های خدماتی به کار خود بازگشته اند، در حالی که کاهش نرخ بیکاری عمدتاً از طریق اشتغال در مشاغل پاره وقت و مناطق غیرمولد بوده است، مثلاً خرید و فروش و دلالی یا کار در تاکسی های اینترنتی. اشتغال زمانی ارزشمند است که پایدار، تمام وقت و مولد باشد و از امنیت شغلی برخوردار باشد. «وقتی با مشاغل پاره وقت یا مشاغلی که افراد از روی ناچاری انتخاب می کنند، نرخ اشتغال را افزایش دهیم، اقدام شایسته و قابل تحسینی نیست. کاهش بیکاری چندان قابل اعتماد نیست.»