پیش بینی علی ربیعی از آینده طرح صیانت از فضای مجازی و فیلترینگ
بیست و هفتمین اردیبهشت روز جهانی ارتباطات و روابط عمومی نامگذاری شده است. به بهانه این روز می توان نگاهی به وضعیت ارتباطات در جامعه امروز ایران داشت. ارتباطات مفهومی گسترده است که از جنبه های مختلف قابل بررسی است. از فناوری های ارتباطی گرفته تا سطح ارتباط، اثربخشی، درک مشترک پیام های مبادله شده، معانی مشترک، فواصل ادراکی و…
۱) اثربخشی ارتباطات تابعی از میزان اعتماد در جامعه است. اکثر مطالعات و شواهد عینی نشان می دهد که پیام های رسمی اثربخشی گسترده ای در جامعه ندارند و گویی پیام های تولید شده توسط ساختارهای رسمی تنها برای بخش محدودی از جامعه تولید می شود و فاقد ارتباط معنایی مشترک با اکثریت جامعه است. این امر باعث برداشت دوگانه از مسائل و عدم درک مشترک بین اکثریت جامعه و ساختار قدرت شده است. در برخی شرایط، این وضعیت به حدی حاد می شود که این احساس را ایجاد می کند که گویی دو جامعه متفاوت در یک سرزمین زندگی می کنند. به این ترتیب درک هویت مشترک مختل می شود و جامعه پیام های هویتی تولید شده را بازخوانی نمی کند و به دنبال هویت یابی دیگری در درون خود می رود.
حتی مفهوم مهمی مانند امنیت و منافع، چه در مسائل داخلی و چه در مسائل منطقه ای و جهانی، دچار اختلال مفهومی می شود. عدم اثربخشی پیام های ارتباطی و رسمی از طریق ابزارهای ارتباطی قدرتمند مانند رادیو و تلویزیون، نشانه های هشداردهنده ای است که نیاز به بازنگری در سیاست ها دارد. به نظر می رسد اولین راه حل در اصلاح سیاست های ارتباطی، دریافت پیام های جامعه و عاطفه (که در جامعه جریان دارد) و نیز معناشناسی صحیح است.
۲)ارتباطات از جنبه دیگر ارتباط بین فردی است که شامل ارتباط بین فردی تا ارتباطات خانوادگی و اقشار مختلف اجتماعی می شود. بررسی های انجام شده نشان می دهد که اختلالات ارتباطی بین نسلی در جامعه افزایش یافته و حتی نهاد خانواده را نیز تحت تاثیر قرار داده است. عدم تفاهم در خانواده ها مشکل اکثر خانواده هاست. تغییرات اجتماعی و تغییرات کمی و کیفی جمعیتی بر نهاد خانواده تأثیر گذاشته است. علاوه بر تحول در پدیده هایی مانند شیوه های همسرگزینی و نحوه ازدواج، شکل خانواده، نگاه به فرزندآوری، بخشی از افزایش طلاق در سال های اخیر به دلیل به هم خوردن ساختار قدرت است. در خانواده بر ارتباطات و درک سنتی همسران تأثیر گذاشته است. این اختلال ارتباطی باعث طلاق های زودرس و افزایش نسبت طلاق به ازدواج شده است. متأسفانه در سیاست‌های فرهنگی و همچنین سیاست‌های جمعیتی، واقعیت‌های تغییر ارزش و الزامات ارتباطی اساساً جایگاهی ندارند و نتیجه معکوس سیاست‌های پرهزینه جمعیتی را شاهد بوده‌ایم.
۳) با نگاهی سطحی به جامعه امروز ایران، شاهد پدیده چندقطبی و دوگانگی های مختلف بوده ایم. خطرناک ترین دوقطبی در حوزه سیاسی رخ داده است و وقتی این دوقطبی رواج پیدا کند، اگر ادامه پیدا کند آثار خطرناکی خواهد داشت. هر چقدر ارتباط، تفاهم و قرائت های متفاوت شکل بگیرد، به سمت جامعه دوقطبی «تیز» پیش خواهیم رفت. بخش کوچکی از درگیری ها و برخوردها را می توان در وقایع خیابان های پاییز ۱۴۰۱ مشاهده کرد. این دوقطبی های ارزشی وضعیت عمیق تری را بر بستر فناوری های ارتباطی به جا گذاشته اند. شبکه‌های اجتماعی می‌توانند به ابزاری کمک‌کننده برای ارتباط بیشتر و درک گفت‌وگوها تبدیل شوند، اما سیاست‌های اتخاذ شده در قبال شبکه‌های اجتماعی باعث شده است که این شبکه‌ها و مصرف‌کنندگان هر یک از آن‌ها در فضایی جداگانه ارتباط محدودی را شکل دهند و دوقطبی را عمیق‌تر کنند. به ارتباطات و گفتگوهای شبکه اجتماعی «ایتا» و بحث های «اینستاگرام» و «ایکس» نگاه کنید. گویی هر کدام از این ابزارها اساس ابزار یک قطب شده است. این پدیده در معدود کشورهایی که گرایش های سیاسی و فرهنگی دارند قابل مشاهده است. فضای ارتباطی متفاوتی را برای خود افق میهن می کنند که باعث قطع کلی ارتباط بین گروه های مختلف و تقویت قطبی شدن درون گروهی و خطرناک می شود.
آنچه در این شرایط به آن نیاز داریم تغییر در سیاست‌های گسترش ارتباطات در کشور، سیاست‌هایی با مخاطبان گسترده در رسانه‌های رسمی، ارسال پیام‌های جامع و فراگیر از سوی ساختار قدرت است، نه صرفاً پیام‌هایی محدود به یک گروه خاص که بیشتر هستند. ادغام، تغییر در سیاست های رسانه های اجتماعی و محرومیت استفاده از شبکه های اجتماعی قطبی است. معتقدم و پیش‌بینی می‌کنم از این به بعد طرح امنیتی در دستور کار مانند طرح جمع‌آوری ماهواره‌ها پایانی جز شکست نخواهد داشت و مهم‌ترین نتیجه آن تضاد بیشتر دولت و مردم و دو قطبی‌سازی است و هیچ کدام از فرهنگی‌ها. و کارکردهای سیاسی مورد نظر طراحان گنجانده خواهد شد. نخواهد داشت.
