چرا رفاه خانوار سقوط کرد؟ | وضعیت خانوار ایرانی هنوز به سال ۱۳۹۳ نرسیده است
آمارها نشان می دهد که در سال های پس از تحریم و شوک ارزی سال ۱۳۹۶، مصرف اکثر اقلام اساسی غذایی مانند برنج و نان که قوت غالب جامعه را تشکیل می دهند، کاهش یافته است.
افق میهن به نقل از دنیای اختاز، جزئیات گزارش بودجه خانوار شهری بانک مرکزی در سال ۱۴۰۲ حکایت از تغییر چیدمان غذا بر سر سفره خانوار طی دهه اخیر دارد. آمارها نشان می دهد که در سال های پس از تحریم و شوک ارزی سال ۱۳۹۶، مصرف اکثر اقلام اساسی غذایی مانند برنج و نان که قوت غالب جامعه را تشکیل می دهند، کاهش یافته است. همچنین در بین انواع محصولات پروتئینی، مصرف گوشت قرمز و گوشت ماهی کاهش یافته و مصرف گوشت مرغ و تخم مرغ در خانوار افزایش یافته است. قیمت نسبتا پایین مرغ و تخم مرغ در مقایسه با گوشت قرمز و ماهی دلیل تغییر رژیم غذایی خانوارهای شهری است. همچنین در بین انواع لبنیات مصرف شیر و ماست نسبت به سال ۱۳۹۲ کاهش یافته اما مصرف برخی از انواع لبنیات مانند پنیر افزایش یافته است. به طور کلی تحلیل آماری میزان مصرف اکثر کالاهای اساسی نشان می دهد که جدول خانوار شهری در سال ۱۴۰۲ نسبت به سال ۱۳۹۲ کوچکتر شده است.
بانک مرکزی با نمونه گیری از بودجه خانوارهای شهری به بررسی وضعیت رفاهی جمعیت شهری پرداخته است. بر اساس این آمار، میزان مصرف کالاهای اساسی مانند برنج، گوشت، انواع نان و غیره در طول یک دهه کاهش یافته و به عبارتی رفاه خانوار ایرانی پس از خسارت وارده در سال گذشته کاهش یافته است. سال ۱۳۹۰ به دلیل تحریم ها، علیرغم بهبود نسبی وضعیت در سال های ابتدایی دهه ۱۴۰۰، هنوز در سال ۱۳۹۳ است. نرسیده است.
اهمیت مطالعه بودجه خانوار
یکی از اساسی ترین مطالعات آماری که در اکثر کشورهای جهان به منظور دستیابی به اهداف مختلف اقتصادی و اجتماعی انجام می شود، بررسی بودجه خانوار است. از طریق این نظرسنجی می توان به چگونگی روند هزینه ها و درآمدهای خانوارها و تغییر آنها و همچنین آمار و اطلاعات مختلف دیگر پی برد. مهمترین اهداف این پژوهش شناسایی الگوها و عادات مصرف خانوارها و بررسی روند تغییرات آنها در اثر تغییرات اقتصادی و اجتماعی است.
تعیین ضرایب اهمیت کالاها و خدمات مورد استفاده خانوارها نیز به منظور محاسبه شاخص قیمت کالاها و خدمات انجام می شود. در این تحقیق سهم هزینه های مختلف در کل هزینه خانوارها و نحوه تعیین میزان مصرف در بین طبقات مختلف جامعه به منظور اتخاذ تصمیمات مناسب در زمینه تامین رفاه نسبی و حداقل معیشت مشخص شده است. همچنین برآورد کلیه هزینه های مصرفی خانوارها به منظور استفاده در محاسبات ملی انجام می شود. همچنین ارزیابی اثرات اقتصادی و اجتماعی برنامه‌های دولت در وضعیت معیشتی خانوارها از نظر ترکیب هزینه‌های مصرفی آنها انجام می‌شود. همچنین برآورد میزان تولید برخی کالاهای مصرفی خانوارها که به روش های دیگر به راحتی قابل محاسبه نیست انجام می شود. در این تحقیق حساسیت درآمدی تقاضا، تمایل نهایی به مصرف و تمایل نهایی به پس انداز در جامعه محاسبه شده و شاخص های مختلفی در زمینه نحوه توزیع درآمد نیز محاسبه شده است.
چرا رفاه خانواده سقوط کرد؟
بانک مرکزی با نمونه گیری از بودجه خانوارهای شهری به بررسی وضعیت رفاهی جمعیت شهری پرداخته است. بر اساس این آمار، متوسط هزینه ناخالص سالانه یک خانوار شهری حدود ۳۴۰ میلیون تومان بوده است. این رقم نسبت به سال قبل ۴۸.۳ درصد افزایش داشته که البته این رشد بر اساس ارقام اسمی و بدون توجه به تورم اعلام شده است، اما اگر تورم حدود ۳۵ درصدی در سال ۱۴۰۲ را در نظر بگیریم، می توان گفت که رفاه خانوارهای شهری تا حدودی بهبود یافته است. البته با توجه به خسارت وارده به رفاه خانوار در سال های پایانی دهه ۱۳۹۰ می توان گفت که بهزیستی خانوار خسارت وارده را به طور کامل جبران نکرده است. علاوه بر این، خطرات مختلف سیاسی و اقتصادی رفاه خانوار را در سال ۱۴۰۳ و سال های بعد تهدید می کند.
بررسی آمارهای مربوط به میزان مصرف کالاهای اساسی در طول زمان نشان می دهد که میزان مصرف کالاهایی مانند گوشت، برنج، انواع نان، انواع ماهی، انواع ماست و انواع چای از سال ۱۳۹۲ رو به کاهش بوده است. این در حالی است که مردم به دلیل قیمت ارزان تر، محصولات گوشتی مانند مرغ و پرندگان را جایگزین کرده اند. به نظر می رسد افزایش شدید قیمت گوشت دام باعث این وضعیت شده است. طبق آمارها می توان گفت که رفاه خانوار ایرانی در سال های پایانی دهه ۱۳۹۰ به شدت ضعیف شده است، اما این روند در سال های ابتدایی دهه ۱۴۰۰ با بهبود نسبی مواجه شده است. البته این بهبود در حدی نبوده است که خسارت های سال ۱۳۹۰ را جبران کند. به نظر می رسد با وجود بهبود در سال های اولیه دهه ۱۴۰۰، ادامه این روند بهبود در سال های آینده در هاله ای از عدم قطعیت قرار دارد.
به گفته کارشناسان، مهم ترین عامل بهبود رفاه خانوار در چند سال اخیر افزایش صادرات نفت و گشایش های دیپلماتیک منطقه ای در دوران ریاست جمهوری جو بایدن در آمریکا بوده است، اما نتیجه ریاست جمهوری آمریکا در سال ۲۰۲۴ است. انتخابات پیروزی دونالد ترامپ بود. سیاست ترامپ در قبال ایران و سیاست ایران در قبال ریاست جمهوری ترامپ چه خواهد بود هنوز مشخص نیست. اما به نظر می رسد تداوم رشد نفت در سال های اخیر با ابهام زیادی در سال های آینده همراه باشد.
جزئیات آماری بودجه خانوار
براساس اعلام بانک مرکزی در بررسی بودجه خانوار در سال ۱۴۰۲، متوسط هزینه ناخالص سالانه یک خانوار شهری ۳۴۰.۵ میلیون تومان (حدود ۲۸.۵ میلیون تومان در ماه) بوده که نسبت به سال قبل ۴۸.۳ درصد افزایش داشته است. سال از مجموع این میزان، ۲۹.۹ درصد (مبلغ ۱۰۱.۷ میلیون تومان) سهم گروه مواد غذایی و آشامیدنی است که نسبت به سال ۱۳۹۳ ۴۴ درصد افزایش داشته است. کل هزینه ناخالص (معادل ۸/۷ درصد) به قیمت تمام شده گوشت تعلق داشت. البته لازم به ذکر است؛ تمامی آمارهای اعلام شده در این نظرسنجی بر اساس ارقام اسمی بوده و بر اساس تورم تعدیل نشده است، پس از آن قیمت تمام شده میوه های تازه با ۵ درصد، شیر و فرآورده های آن و تخم مرغ با ۳.۸ درصد، سبزیجات تازه با ۳.۶ درصد، آرد. رشته و غلات با ۲.۴ درصد و هر یک از زیرگروه های نان و بیسکویت، روغن و چربی و خشکبار و آجیل با ۱.۱ درصد بیشترین سهم را دارند. خودشان را تعیین کردند. بر اساس نتایج این نظرسنجی، ۰.۴ درصد (مبلغ ۱.۳ میلیون تومان) از کل هزینه ناخالص خانوارها به گروه هزینه دخانیات اختصاص داشت که نسبت به سال ۱۴۰۱.۴۴ نسبت به سال ۱۳۹۳ در سال ۲۰۱۸، ۱۴۰۱.۴۴ درصد از کل هزینه ناخالص خانوار را به خود اختصاص داد. ۴ درصد افزایش داشته است.
در این سال ۳.۹ درصد (حدود ۱۳.۳ میلیون تومان) از کل هزینه های ناخالص خانوار به گروه پوشاک و کفش اختصاص یافت که نسبت به سال ۱۳۸۰ ۴۸.۱ درصد افزایش داشته است. ۳۴.۷ درصد از کل هزینه ناخالص یک خانوار (مبلغ ۱۱۸.۲ میلیون تومان) مربوط به هزینه مسکن، آب، برق، گاز و سایر سوخت بوده که نسبت به سال قبل ۴۶.۹ درصد افزایش داشته است. در سال ۱۴۰۲، ۳.۹ درصد (مبلغ ۱۳.۳ میلیون تومان) از کل هزینه های ناخالص خانوار به گروه هزینه های لوازم، اثاثیه و خدمات مصرفی در منزل اختصاص داشت که نسبت به سال ۱۴۰۱، ۴۵.۶ درصد افزایش نشان می دهد.
بر اساس نتایج این نظرسنجی، ۴.۹ درصد از کل هزینه های ناخالص خانوار به هزینه های بهداشت و درمان، ۹.۸ درصد به هزینه ایاب و ذهاب، ۱.۵ درصد به هزینه های ارتباطی، ۱.۳ درصد به هزینه های تفریحی و فرهنگی، ۰.۸ درصد به گروه هزینه تحصیل، ۲.۴ درصد اختصاص دارد. درصد به گروه هزینه رستوران و هتل و ۶.۵ درصد به گروه هزینه کالاها و خدمات متفرقه. یافته های این بررسی نشان می دهد؛ هزینه گروه های بهداشت و درمان نسبت به سال ۱۴۰۱ ۵۰.۸ درصد، حمل و نقل ۵۷.۸ درصد، ارتباطات ۳۷.۱ درصد، تفریح و امور فرهنگی ۷۷.۳ درصد، آموزش و پرورش ۵۱.۱ درصد، رستوران ها و هتل ها ۷۱.۸ درصد و کالاها و خدمات متفرقه ۵۲.۹ درصد است. افزایش یافته است
