چرا سطح آب دریای خزر کاهش پیدا کرده است؟
رئیس پژوهشگاه هواشناسی و علوم جوی گفت: بر اساس بررسی های انجام شده افزایش دما و کاهش نزولات جوی از مهمترین عوامل کاهش سطح آب دریای خزر است.
در سال ۲۰۰۳ (۲۰۰۳) پنج کشور حاشیه دریای خزر “کنوانسیون منطقه ای حفاظت از محیط زیست دریای خزر” را امضا کردند که به “کنوانسیون تهران” معروف است. این کنوانسیون در ۱۲ آگوست ۲۰۰۶ لازم الاجرا شد و همه کشورها این معاهده را به عنوان یک رویداد مهم زیست محیطی جشن گرفتند و از آن زمان این روز را «روز دریای خزر» نامیده اند.
خزر نام دریاچه ای است به مساحت ۶۰۰۳۸۴ کیلومتر مربع که طول سواحل آن به ۷۰۰۰ کیلومتر می رسد. کشورهای ایران، روسیه، جمهوری آذربایجان، جمهوری های ترکمنستان و قزاقستان این دریاچه را پوشانده اند و همگی از مزایای آن استفاده می کنند.
پس از خلیج فارس و سیبری، خزر از نظر ذخایر نفت و گاز موجود در سواحل و زیرزمین در رتبه سوم قرار دارد و این ارزش آن را چندین برابر می کند. از سوی دیگر سطح آب این دریا در سال های اخیر کاهش یافته است.
مهدی رهنما درباره عوامل موثر بر عقب نشینی دریای خزر در سال های اخیر گفت: این وضعیت هم عوامل انسانی و هم عوامل طبیعی دارد. عمیق ترین قسمت دریای خزر به سمت ایران است، بنابراین تاثیر رودخانه ولگا و سدهای آن بر ایران آنقدر نیست که بتوان از آن به عنوان عاملی موثر در کاهش سطح دریا در حاشیه کشورمان یاد کرد.
وی افزود: بررسی ها نشان می دهد که سطح آب دریای خزر از دهه ۵۰ تا پایان سال ۱۴۰۲ در نوسان بوده است که با مقایسه آن با عوامل طبیعی می توان دریافت که تغییر اقلیم عامل مهمی در عقب نشینی دریای خزر بوده است.
رئیس پژوهشگاه هواشناسی و علوم جوی ادامه داد: کمترین سطح آب دریای خزر در حدود سال ۵۶ میلادی و تقریباً ۳۰- متر به ثبت رسیده است. سطح آب این منطقه آبی از سال ۱۹۵۷ افزایش یافته و بالاترین سطح آن در دهه ۱۹۷۰ به ثبت رسیده است. از این زمان دوباره افول آن شروع شد. فقط در دو سال افزایش یافت. اکنون به حدود ۲۷ متر افت سطح آب رسیده ایم.
وی درباره علل کاهش سطح آب دریای خزر گفت: میزان آب ورودی به این دریا کاهش یافته است. بر روی رودخانه هایی مانند سفیدرود و دیگر رودخانه هایی که از رشته کوه البرز سرچشمه می گیرند و وارد دریای خزر می شوند سدهایی ساخته شده است.
رئیس پژوهشگاه هواشناسی و علوم جوی ادامه داد: میزان جمعیت ساکن در سواحل دریای خزر به دلیل رشد جمعیت و همچنین مهاجرت ها به این منطقه افزایش زیادی داشته که مصرف آب را افزایش داده است. به خصوص منابع آب زیرزمینی – که ارتباط مستقیمی با آب دریا دارد. است
رهنما افزود: این عوامل در کنار تغییر اقلیم، کاهش بارندگی و افزایش دما باعث کاهش سطح آب دریای خزر شده است. بر اساس مطالعات انجام شده افزایش دما و کاهش بارندگی از مهمترین عوامل در این زمینه می باشد.
وی درباره عواقب عقب نشینی آب دریای خزر گفت: ادامه این وضعیت باعث بی بهره شدن بنادر شمالی کشور می شود و باید آنها را به عمق دریای خزر منتقل کنیم، علاوه بر آن منبع رطوبت برای منطقه کاهش می یابد. و شدت تغییرات آب و هوایی را افزایش دهد. به عنوان مثال، زمانی که دریاچه ارومیه در شرایط عادی قرار داشت، به افزایش میزان بارش در منطقه به عنوان منبع رطوبت کمک کرد.
رئیس پژوهشگاه هواشناسی و علوم جوی تاکید کرد: ادامه عقب نشینی دریای خزر در برخی مناطق از جمله نواحی شرقی دریا مانند خلیج گرگان می تواند این منطقه را به کانونی تبدیل کند. گرد و غبار
وی درباره تاثیر همکاری کشورهای حاشیه دریای خزر بر تعادل آبی مطلوب این حوزه آبی گفت: سازمان های بین المللی اگر در محدوده توافق قرار بگیرند باعث نمی شوند اتفاق خاصی در حوزه دریای خزر رخ دهد. سطح آب دریای خزر سال هاست که در نوسان بوده و بیشترین تاثیر را بر روسیه گذاشته و باعث شده است که بسیاری از امکانات در کنار دریا از دست بدهد. تا زمانی که به این نتیجه نرسیم، در سود و زیان این اکوسیستم آبی شریک نباشیم، به نتیجه خوبی نخواهیم رسید.
رئیس پژوهشگاه هواشناسی و علوم جوی تاکید کرد: برنامه مدیریت جامع با ضمانت اجرایی برای دریای خزر ضروری است تا همه کشورهای حاشیه دریای خزر متعهد شوند و به آن عمل کنند. به عنوان مثال همه کشورها باید هزینه آب زیست محیطی دریای خزر را پرداخت کنند. علاوه بر آن از نظر پژوهشی باید بانک تحقیقاتی در مورد دریای خزر ایجاد کنیم و بر اساس آن برای این حوزه آبی تصمیم گیری کنیم.
رهنما در پایان گفت: می توانیم بر اساس سازوکار مشخصی که مورد قبول کشورهای دریای خزر است، صندوق مالی مشترک ایجاد کنیم که هزینه تحقیقات را نیز تامین کند.
