کم رنگ شدن تفریح در سبد خانوار ایرانی؛ ارز ترجیحی چه بلایی بر سر تفریح آورد؟
بررسی‌ها نشان می‌دهد در جریان شوک‌های منفی اقتصادی، سطح قیمت کالاها و خدمات گروه تفریحی و فرهنگی افزایش چشمگیری داشته است و این امر موجب حذف تدریجی فعالیت‌های تفریحی و فرهنگی از سبد مصرف خانوارهای ایرانی شده است.
افق میهن به نقل از اکو ایران، در سال ۱۳۹۶ پس از خروج آمریکا از برجام و تشدید تحریم ها و جهش ارزی، دولت برای کاهش شدت تورم از ارز ترجیحی رونمایی کرد. ۴۲۰۰ ارز به کالاها و خدمات اساسی اختصاص یافت که گروه تفریحی و فرهنگی از این رقم خارج شد. به همین دلیل در این مدت تورم نقطه ای گروه سرگرمی و فرهنگ از تورم کل پیشی گرفت و به بیش از ۷۵ درصد رسید. این در حالی است که تورم نقطه ای این گروه در دوره برجام به زیر ۱۰ درصد رسیده بود.
بررسی‌ها نشان می‌دهد در دوره‌ای که اقتصاد کشور دچار شوک‌های منفی شد و هزینه‌های اساسی زندگی افزایش یافت، خانوارهای ایرانی فعالیت‌های تفریحی و فرهنگی خود را کاهش دادند. زیرا یکی از اولین گروه هایی که تحت تاثیر امواج تورمی قرار گرفت، گروه سرگرمی و فرهنگ بود. همچنین کالاها و خدمات این گروه در سیاست های حمایتی دولت لحاظ نشده است.
بخش تفریح و فرهنگ یکی از اجزای مهم سبد خانوار است. زیرا این بخش تأثیر مستقیم و قابل توجهی بر سلامت روان، کیفیت زندگی و رفاه دارد. بخش سرگرمی و فرهنگ طیف گسترده ای از فعالیت ها و محصولات فرهنگی و سرگرمی است که شامل سینما، تئاتر و کتاب تا تورهای گردشگری است. بررسی نقطه به نقطه تغییرات تورم در این بخش می تواند نشان دهنده تغییرات هزینه های زندگی و تاثیرات سیاست های اقتصادی بر رفاه عمومی باشد.
تأثیر تحریم ها بر سرگرمی و فرهنگ
با شروع تحریم‌های بین‌المللی در اوایل دهه ۹۰، اثرات منفی آن نه تنها بر سایر بخش‌های اقتصاد، بلکه در بخش‌های تفریحی و فرهنگی نیز قابل مشاهده است. به دنبال افزایش سطح عمومی قیمت ها در کشور، تورم نقطه ای سرگرمی و فرهنگ نیز رو به افزایش است. اردیبهشت ۹۲ به ۵۸ درصد رسیده است که تا آن زمان چنین رقمی را تجربه نکرده بود. تورم کل نقطه ای نیز در این رقم است خرداد در همین سال به رقم قابل توجه ۴۲.۲ درصد رسید.
پس از آن در دوره ریاست جمهوری حسن روحانی، با وعده مذاکره و رفع تحریم ها، چشم انداز اقتصاد مثبت شده و تورم نقطه به نقطه کل و بخش تفریحی و فرهنگی آغاز شده است. روند افزایشی بنابراین از زمستان ۱۳۹۱ تورم کل نقطه‌ای و بخش تفریحی و فرهنگی به زیر ۲۰ درصد رسیده و نرخ رشد قیمت‌ها کاهش یافته است.
ارز ترجیحی چه ضرری برای سرگرمی داشت؟
با امضای توافقنامه برجام در سال ۲۰۱۴ و بهبود چشم انداز اقتصادی، تورم بخش سرگرمی و فرهنگ و کل مهر ۹۴ به زیر ۱۰ درصد رسیده است. کمترین تورم کل نقطه به نقطه در مهر ۹۵ با ۴.۶ درصد و گروه سرگرمی و فرهنگ در آذر ۹۵ با ۵.۷ درصد ثبت شده است.
با خروج آمریکا از برجام و تشدید تحریم ها علیه ایران، تورم کل نقطه ای و بخش تفریحی و فرهنگی روند صعودی به خود گرفته است. در سال ۱۳۹۶ به دلیل رکود اقتصادی و جهش ارزی، دولت تصمیم گرفت ارز ترجیحی را به برخی کالاهای اساسی و ضروری اختصاص دهد. اما ارز ۴۲۰۰ قابل تخصیص به کالاها و خدمات تفریحی و فرهنگی نبود و این بخش تاثیر زیادی از نوسانات ارز و افزایش قیمت ها داشته است.
به طوری که، در اردیبهشت تورم ۹۸ واحدی در بخش سرگرمی و فرهنگ رکورد ۷۵.۷ درصد را به ثبت رساند. تورم کل نقطه ای نیز در این ماه به بیش از ۵۰ درصد رسیده است. عدم همسویی تورم نقطه به نقطه کل و گروه تفریحی و فرهنگی در سال های ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷ نیز به دلیل عدم تخصیص ارز ترجیحی به این بخش است. به همین دلیل افزایش نرخ ارز و سطح عمومی قیمت ها این گروه را بیشتر تحت تاثیر قرار داده و منجر به جهش تورمی در آن شده است.
گروه تفریحی و فرهنگی زیر چاقوی جراحی اقتصادی دولت
در دوران کرونا به دلیل تعطیلی مراکز تفریحی و فرهنگی، نوساناتی در این بخش وجود دارد. به طور کلی، از ابتدای سال ۲۰۱۹، تورم نقطه ای بخش سرگرمی و فرهنگ به بیش از ۳۰ درصد رسیده است. نوسانات تورم نقطه‌ای کل نیز با تورم نقطه‌ای بخش تفریح و فرهنگ در این دوره همسو بوده است.
در ابتدای سال ۱۴۰۱ دولت سیزدهم تصمیم به حذف ارز ترجیحی گرفت و این تصمیم تورم کشور را بیش از پیش مواج کرد. البته از آنجایی که ۴۲۰۰ ارز به حوزه تفریحی و فرهنگی اختصاص داده نشده است، این بخش از اثر تورمی حذف ۴۲۰۰ ارز مصون است. اما تورم کل نقطه ای بالا رفت و وارد شد فروردین ۱۴۰۲ به اوج خود در ۵۵.۵٪ رسید. به همین دلیل، روند تورم نقطه‌ای کل و بخش تفریحی و فرهنگی در سال‌های ۱۴۰۱ و اوایل سال ۱۴۰۲ همسو نیست. از ابتدای سال ۱۴۰۳ تا پایان آبن می توان شاهد روند افزایشی تورم کل نقطه ای بود. این در حالی است که تورم نقطه ای گروه سرگرمی و فرهنگ در این مدت سیر نزولی داشته است.
در خلال شوک‌های منفی، بخش سرگرمی و فرهنگ یکی از بخش‌هایی بوده که بیشترین نوسان را داشته است و همین امر باعث شده تا حضور آن در سبد خانوارهای ایرانی ضعیف‌تر شود و مردم کمتر برای آن هزینه کنند. از این اتفاق می توان نتیجه گرفت که در شرایط سخت اقتصادی، یکی از اولین گزینه هایی که خانوارهای ایرانی از سبد مصرف خود حذف می کنند، فعالیت های تفریحی و فرهنگی است که نشان از کیفیت پایین و رفاه زندگی آنها دارد.
